Byzantijnse liturgie

Appearance naar zijbalk verplaatsen verbergen

In de oosters-orthodoxe kerken en een aantal oosters-katholieke kerken is Goddelijke Liturgie de term die gebruikt wordt voor de heilige eucharistiedienst volgens het oosters gebruik. De benaming Byzantijnse liturgie heeft betrekking op haar oorsprong binnen de Byzantijnse Kerk, maar deze aanduiding wordt door de vermelde Kerken zelf niet gebruikt.

Achtergrond

De byzantijnse kerkdiensten zijn gebaseerd op het geloof in de realiteit van de liturgische symboliek. Hierin wordt een geestelijke realiteit tot een zichtbare vorm gebracht, zodat het hemelse en het aardse, het geestelijke en het stoffelijke daarin zijn verenigd. De heilige Liturgie is het grootste mysterie. En zoals de mysteriën altijd in het verborgene voltrokken werden, zo is ook het altaar in de Oosterse kerk verborgen en voor de ogen van niet-ingewijden door de iconostase afgescheiden van het overige deel van de kerk. Alleen op bijzondere momenten gaan de deuren van de altaarruimte open en wordt het visioen van de hemelse heerlijkheid zichtbaar. Voor het overige blijft het altaar en ook de priester voor het grootste deel nagenoeg onzichtbaar. Men komt niet in de kerk om te kijken, maar om te aanschouwen, om in zichzelf te keren, en in de geest samen met de kerk te bidden. Daarom kent men in de Oosterse kerk het individuele gebed niet. De kerkdienst is volkomen gemeenschappelijk. Alles wordt gelezen en gezongen op een bijzonder kerkelijke manier, als een waterstroom die de ziel doorvloeit. Wie in de kerk komt, moet zijn bewuste gedachteleven uitschakelen en zich aan de stroom overgeven: die stroom zal zijn ziel opnemen en voeren naar een ander soort oever die niet van deze wereld, maar hemels is. De kerkdienst is daarom een dienst van het innerlijk zwijgen, in het zwijgen openbaart zich de adem van de eeuwigheid. Waar het zwijgen begint, daar wordt de stem van de Geest hoorbaar. Het wezen van de kerkdienst ligt in de innerlijke belevenis van de verborgen openbaring van God, die door de mysteriën aan de mensen gegeven is.

Oorsprong

De geschiedenis van de Goddelijke Liturgie gaat terug tot het Laatste Avondmaal. De Byzantijnse Liturgieën in de huidige vorm kan men terugvinden tot in de 9e eeuw, d.w.z. zoals we ze nú kennen: met de proskomidie vooraf en met de Liturgie van de Catechumenen. De grondvorm, de Liturgie van de Gelovigen stamt al uit de 4e eeuw.

De Byzantijnse liturgie die heden ten dage wordt gevierd, is voornamelijk ontwikkeld in Constantinopel. Veel elementen uit het Byzantijnse hofceremonieel vonden hun uiting in de liturgie. De kerk van Byzantium nam in haar eredienst naast de gebruiken van het keizerlijke hof ook veel over van andere delen van de toenmalige christelijke wereld. Ze had vooral uit Syrië de christelijke boodschap ontvangen en haar tradities geïntegreerd. Ook is er nogal wat invloed vanuit de kloosters. Hierbij dient opgemerkt te worden dat Johannes Chrysostomus, Basilius de Grote en Gregorius de Grote niet de componist of tekstschrijver van de verschillende Liturgieën zijn. Zij beschreven wat zij in de Kerk als praktijk tegenkwamen.

De oorspronkelijke Griekse tekst van deze liturgie werd in het Slavisch vertaald door de heiligen Cyrillus en Methodius, de leraars van de slavische volken. Later werd de liturgie vertaald in andere talen, waaronder het Nederlands. Het is gebruikelijk om de Liturgie in de landstaal te vieren; echter de kerken van de Griekse traditie gebruiken de Katharevousa, de kerken van de Slavische traditie gebruiken het Kerkslavisch. De Goddelijke Liturgie is - binnen het Oosters christendom - het equivalent van de Heilige Mis of Eucharistieviering in de Rooms-Katholieke Kerk.

De Goddelijke Liturgie bestaat uit drie delen:

Soorten

Er zijn vier soorten Goddelijke Liturgie in gebruik:

De goddelijke Liturgie van de H. Johannes Chrysostomos is korter dan die van de H. Basilius de Grote. De Liturgie van de “voorafgewijde gaven” is een vesperofficie (avonddienst) met een communiedienst eraan toegevoegd. Het brood en de wijn werden geconsacreerd in de dienst van de voorafgaande zondag. De Latijnse ritus van de Rooms-Katholieke Kerk heeft een analoge dienst voorbehouden aan de Goede Vrijdagviering.

Overzicht van de Goddelijke Liturgie

De vorm van de Goddelijke Liturgie is vastgelegd alhoewel de hymnen en lezingen variëren naargelang het seizoen en volgens het gevierde feest.

Het verloop is meestal als volgt:

Eerste deel:

I. De voorbereiding op de Liturgie

(Is in feite vóór de liturgie, in de kerken van de Griekse traditie vindt hier de viering van de Metten plaats. In de kerken van de Slavische traditie leest men het 3e en 6e uur.)

I a. Voorbereiding van priester en diaken

I b. Voorbereiding van de offergaven (Proskomidie): ("Offerande 1e deel")

Vóór de dienst maakt de priester op een snijtafel (Proskomidie) de gaven klaar van brood en wijn. Uit een gedesemd broodje (prosfora) snijdt de priester een vierkant stuk, het Lam. Uit andere prosfora's snijdt hij kleinere stukjes die hij groepeert rond het Lam, ter gedachtenis van de Theotokos, de heiligen, de levenden en de overledenen: de gehele kerk rond Christus verzameld. Hij bewierookt de gaven met sluiers (velums) en bewierookt ze.

Tweede deel:

II. Begin van de Liturgie

II a. Woorddienst-Liturgie van de catechumenen.

Een inleiding die bestaat uit meerdere a. litanieën, gebeden en psalmen door het koor, afgewisseld met diaken- en priestergebeden, waarbij het koor telkens antwoordt: Heer, ontferm U.

Voorbereidingsriten:

Onmiddellijke voorbereiding voor de Goddelijke Liturgie.

Begin van de Goddelijke Liturgie (Enarxis):

Liturgie van het Woord.

B. gebeden en gezangen.

Hymnen (herdenkingen van heiligen of gebeurtenissen uit de bijbel aangepast aan de liturgische kalender).

Trisagion hymne (driemaal heilig).

Op Kerstmis, Theophanie, zaterdag voor Palmzondag, Paaszaterdag, Pasen, de Paasweek, Pinksteren, het feest van Kruisverheffing en de derde zondag van de Grote vasten wordt in plaats van het Trisagion een ander gezang gezongen.

V. Psalmlezingen Lezingen uit de H. Schrift De lezingen apostel en evangelie; vóór elke lezing is er een korte wisselzang van lector en koor.

VII. Gebeden voor de gehele kerk

(In de Grieks-Orthodoxe Kerk stopt men voor het gebed van de "dringende smeekbede" en gaat verder in de Tweede litanie voor de gelovigen bij het Tweede gebed voor de gelovigen).

Derde deel:

Uitreiking van de Communie

I. Voorbereiding op de Offerande - Dienst van de Tafel-Liturgie van de gaven en van de gelovigen - de voorbeden: voor alle mogelijke noden in de kerk en de wereld, voor de overledenen, voor de doopleerlingen, voor de gelovigen in de kerk.

Rite van de offerande:

b. Het eucharistisch offergebed. (Anafora of Canon) Na de zang van het driemaal Heilig door het koor, zingt de priester aansluitend luid de woorden van de consecratie: Aanroeping van de Heilige Geest over het brood en de wijn.

c. Deelname van de gelovigen aan de liturgie en de communie Na het hoogebed volgt een communie-litaniegebed, besloten met het Onze Vader, en een gebed.

Voorbereidingshandelingen:

- Gezang na de communie.

- bewieroking van de Offergaven, teruggebracht naar de Prothesis, nogmaals bewierookt

d. Slot van de liturgie - Slotgebeden - Dankzegging, een kort homilie, mededelingen (in de Russisch-Orthodoxe Kerk), slotgebed, zegen en wegzending

e. Dankzegging (Valt eigenlijk buiten de liturgie)

In de praktijk is de viering van de liturgie dikwijls zonder diaken. Alles wat de diaken zingt en doet, neemt de priester dan over en een aantal gebeden worden dan weggelaten.

Zie ook

Externe links