Boekenweekgeschenk

In de wereld van vandaag is Boekenweekgeschenk een onderwerp geworden dat van groot belang is voor een breed spectrum van mensen. Of het nu vanwege zijn impact op de samenleving, zijn historische relevantie of zijn invloed op verschillende gebieden is, Boekenweekgeschenk heeft de aandacht en nieuwsgierigheid getrokken van individuen van alle leeftijden en beroepen. Door de jaren heen is Boekenweekgeschenk het onderwerp geweest van debat, analyse en studie, waardoor er een grote hoeveelheid informatie en meningen over is voortgekomen. In dit artikel zullen we de verschillende aspecten, perspectieven en mogelijke implicaties van Boekenweekgeschenk onderzoeken, waarbij we het belang ervan vanuit verschillende perspectieven bespreken en een alomvattend beeld van het onderwerp bieden.

Maarten Biesheuvel met het door hem geschreven boekenweekgeschenk van 1988, Een overtollig mens

Het boekenweekgeschenk is een jaarlijkse uitgave in het kader van de Nederlandstalige Boekenweek. Het wordt tijdens die week door boekhandelaars in Nederland gratis aangeboden aan klanten die tijdens die week voor een zeker bedrag boeken komen aanschaffen. Het heeft een vaste lengte van 29.000 woorden of 96 pagina's. Sinds 2014 zijn de Boekenweek en het daarbij behorende boekenweekgeschenk uitgebreid naar Vlaanderen. Sinds dat jaar wordt het boekenweekgeschenk ook door Vlaamse boekhandels gratis aangeboden aan klanten die tijdens deze week een bedrag van 15 euro besteden aan boeken. In 2024 werd de keuze voor de familie Chabot in Vlaanderen niet geapprecieerd en werd in plaats daarvan het boekje Als de liefde faalt van Marnix Peeters cadeau gedaan aan de Vlaamse lezers, maar niet onder de naam boekenweekgeschenk, want deze naam is gedeponeerd.[1][2]

Het boekenweekgeschenk is een novelle, essay of roman dat ieder jaar door een andere schrijver speciaal voor de Boekenweek wordt geschreven. Daarbij hoeft de auteur niet per se rekening te houden met het thema. De auteur is hoofdgast tijdens het Boekenbal ter opening van deze, Nederlandstalige, Boekenweek. Als eigen geschenk hebben de openbare bibliotheken een aantal malen een boekje uitgegeven met een korte inleiding op de boekenweekgeschenkauteur en diens werk.[3] Vanaf 2018 wordt het boekenweekgeschenk ook in het Fries uitgegeven.

Daarnaast wordt er ieder jaar een boekenweekessay uitgebracht dat dieper ingaat op het thema van de Boekenweek van dat jaar, en dat voor een klein bedrag verkrijgbaar is. Sinds 2019 wordt er ook een boekenweekgedicht geschreven. Dit gedicht verschijnt op een linnen tas en op kaarten die in de horeca en bioscopen verschijnen om te versturen. In 2024 zijn zowel het boekenweekessay als het boekenweekgedicht vervangen door een dichtbundel met de naam "Ooievaarsblues" die door de familie Chabot is samengesteld.

Geschiedenis

Ter ere van het 50-jarige jubileum van Nederlandsche Uitgeversbond werd op 15 november 1930 een Boekendag georganiseerd. Hierbij werd het boekje De uitgever en zijn bedrijf van Johan Tersteeg gratis uitgegeven. Dat boekje was nog geen boekenweek-'geschenk' zoals we dat nu kennen. Twee jaar later, in 1932, werd de eerste Boekenweek georganiseerd met nu voor het eerst een geschenk met de toepasselijke naam Geschenk. Deze traditie werd vrijwel elke volgende Boekenweek herhaald.[4] Het boekenweekgeschenk wordt uitgegeven door de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB); bij toerbeurt nemen verschillende uitgeverijen de eigenlijke productie voor hun rekening.

In de jaren veertig, vijftig en zestig verscheen het boekenweekgeschenk vaak anoniem, gekoppeld aan een tweetal prijsvragen. Eerst was er een wedstrijd waarbij schrijvers een ongepubliceerd werk konden inzenden, waaruit een jury het werk koos dat als boekenweekboek werd uitgegeven. Vervolgens kon het publiek raden wie de auteur was en daarmee prijzen winnen.[4][5]

Het boekenweekgeschenk van 1941 werd na één dag op bevel van de Sicherheitsdienst teruggehaald uit de boekhandels, vanwege een in de bundel opgenomen gedicht van de Joodse dichter Maurits Mok. Ook de samensteller Victor E. van Vriesland was van Joodse komaf.

Gerard Reve schreef het boekenweekgeschenk voor 1981, maar zijn novelle De vierde man werd afgewezen vanwege "controversiële passages".

Van 2001 tot en met 2019 kon men op de laatste zondag van de Boekenweek op vertoon van het boekenweekgeschenk de hele dag gratis met Nederlandse treinen (inclusief naar het Duitse Leer vanuit Groningen). Dit kon zowel met de papieren versie als met het e-boek. Sinds 2015 werd het boekenweekgeschenk voor dit doel van een speciale vierkante barcode voorzien, zodat een reiziger op deze dag met het boekenweekgeschenk kon in- en uitchecken bij gesloten NS-poortjes. Deze code diende aan de conducteur te worden getoond bij controle, zodat hij deze kon scannen als bewijs dat er gratis gereisd werd met het boekenweekgeschenk. In 2014 liep deze actie ook in België. In 2020 en 2021 kon er niet gratis worden gereisd vanwege de coronapandemie, en daarna gaf de NS op andere wijze invulling aan de sponsoring van de Boekenweek.[6]

Geschenken

Jaar Auteur Titel Omschrijving Thema en bijzonderheden[7]
2025 Gerwin van der Werf De Krater novelle Je moerstaal
2024 De Chabotten Gezinsverpakking verhalenbundel Bij ons in de familie [8]
2023 Lize Spit De eerlijke vinder novelle Ik ben alles[9]
2022 Ilja Leonard Pfeijffer Monterosso mon amour novelle Eerste liefde[10]
2021 Hanna Bervoets[11] Wat wij zagen novelle Tweestrijd
2020 Annejet van der Zijl[12] Leon en Juliette novelle Rebellen en dwarsdenkers
2019 Jan Siebelink Jas van belofte novelle De moeder de vrouw
2018 Griet Op de Beeck Gezien de feiten novelle Natuur
2017 Herman Koch Makkelijk leven novelle Verboden Vruchten
2016 Esther Gerritsen Broer novelle Duitsland - Was Ich noch zu sagen hätte
2015 Dimitri Verhulst De zomer hou je ook niet tegen novelle Waanzin - Te gek voor woorden
2014 Tommy Wieringa Een mooie jonge vrouw novelle Ondertussen ergens anders - Reizen
2013 Kees van Kooten De verrekijker novelle Gouden tijden, zwarte bladzijden
2012 Tom Lanoye Heldere hemel novelle Vriendschap en andere ongemakken
2011 Kader Abdolah De kraai novelle Curriculum Vitae – Geschreven portretten
2010 Joost Zwagerman Duel novelle Jong zijn: het kind, de jeugd, de jongere
2009 Tim Krabbé Een tafel vol vlinders novelle Tjielp Tjielp - De literaire zoo
2008 J. Bernlef De pianoman novelle Van oude menschen... - De derde leeftijd en de letteren
2007 Geert Mak De brug[13] reisverslag Lof der Zotheid - Scherts, satire en ironie

Tevens gelijktijdig in het Turks verschenen

2006 Arthur Japin De grote wereld novelle BOEM! Paukeslag - Schrijvers en muziek
2005 Jan Wolkers Zomerhitte novelle Spiegel der Lage Landen - Onze geschiedenis
2004 Thomas Rosenboom Spitzen novelle Frankrijk
2003 Ronald Giphart Gala novelle Styx - Leven en dood in de letteren
2002 Anna Enquist De ijsdragers novelle Hebban olla vogala nestas - Verhalen & gedichten over de liefde
2001 Salman Rushdie Woede novelle Het land van herkomst - Schrijven tussen twee culturen
2000 Harry Mulisch Het theater, de brief en de waarheid novelle Lectori Salutem - Verhalen uit de klassieke oudheid
1999 Connie Palmen De erfenis novelle Familie-album - Ouders en kinderen in de literatuur
1998 Arnon Grunberg De heilige Antonio novelle Panorama Nederland - Stad en land in proza en poëzie
1997 Renate Dorrestein Want dit is mijn lichaam novelle Mijn God - Religie en religieus gevoel in de letteren
1996 Adriaan van Dis Palmwijn novelle Eeuwig El Dorado - Latijns-Amerika en het Caribisch gebied
1995 Leon de Winter Serenade novelle De vijftigste mei - De Tweede Wereldoorlog in de literatuur
1995 C.J. Kelk (samensteller) 12 portretten van Nederlandsche auteurs Herdruk van de uitgave van 1934, Rotogravure NRM n.v., Leiden
1994 Hella S. Haasse Transit novelle Poëzie Centraal
1993 Willem Frederik Hermans In de mist van het schimmenrijk novelle Het leven geschreven - Dagboeken, brieven en biografieën
1992 A.F.Th. van der Heijden Weerborstels novelle 't Prachtig rijk van Insulinde - Nederlands Indië
1991 Cees Nooteboom Het volgende verhaal reisverhaal Schrijvers op reis
1990 F. Springer Sterremeer novelle Van boeken krijg je nooit genoeg
1989 Hugo Claus De zwaardvis novelle Boek en film
1988 J.M.A. Biesheuvel Een overtollig mens en andere verhalen verhalenbundel Nederland - Vlaanderen
1987 Tessa de Loo Het rookoffer novelle Amsterdam, culturele hoofdstad van Europa
1986 Marga Minco De glazen brug novelle Van boeken krijg je nooit genoeg
1985 Remco Campert Somberman's actie[14] novelle De Gouden (50e) Boekenweek
1984 Maarten 't Hart De ortolaan novelle Wie leest, beleeft meer
1983 Wim Kan (met een voorwoord van S. Carmiggelt) Soms denk ik wel eens bij mezelf... "Honderd gedachten van Wim Kan en anderen" Vrije tijd? Een boek werkt!
1982 Marten Toonder De Andere Wereld stripverhaal Boeken blijven
1981 Henri Knap De ronde van '43 novelle Ieder zijn eigen boek
1981 Gerard Reve De vierde man novelle Afgewezen vanwege "controversiële passages"
1980 Janwillem van de Wetering De verdachte Verheugt detective Bezig met boeken
1979 Simon Carmiggelt (tekst) en Peter van Straaten (illustraties) Mooi kado verhalenbundel Boeken aan banden
1978 Marnix Gijsen Overkomst dringend gewenst verhalenbundel Boek en communicatie
1977 Mies Bouhuys, Herman van Run en Nico Scheepmaker (samenstelling) Even geduld AUB proza en poëzie over de rol van de televisie Boek en televisie
1976 Hermine Heijermans (samensteller) Snikken en smartlapjes bloemlezing uit Nederlandse smartlappen Boek en muziek
1975 Cees Buddingh' (samensteller) Bericht aan de reizigers. Een dienstregeling voor de lezer bloemlezing van verhalen en gedichten met het thema 'reizen' Reizen en lezen
1974 Louis Couperus (samensteller Karel Reijnders) Als ik, bijvoorbeeld de geest van mijn moeder op den rand van mijn bed... bloemlezing Couperus
1973 Bertus Aafjes Een lampion voor een blinde novelle Literatuur en jazz
1972 Peter van Lindonk Poësie gedichten Poëzie
1971 D.H. Couvée Protest per prent. Schoppen tegen heilige huisjes bloemlezing van spotprenten door de eeuwen heen Protest
1970 Jan Gerhard Toonder Kasteel in Ierland novelle
1969 Hubert Lampo De goden moeten hun getal hebben novelle
1968 Max Dendermonde Kom eens om een keizer novelle
1967 Jan de Hartog Herinneringen van een bramzijgertje novelle Nog nooit werd er zoveel gelezen
1966 Theun de Vries Het zwaard, de zee en het valse hart novelle Lezen is fijn
1965 redactie: Theo Vesseur Onderweg korte verhalen Geen geschenk
1965 Harry Paape De Geuzen geschiedenis van het Geuzenverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog
1964 Robert van Gulik Vier vingers detective
1963 Jacques Presser Europa in een boek non-fictie Europa en het boek
1962 Anton Koolhaas Een schot in de lucht verhaal Het Nederlandse en Vlaamse boek
1961 Agaath van Ree De onbekende uren novelle Novelleprijsvraag CPNB
1960 Elisabeth de Jong-Keesing De zalenman novelle
1959 Hella S. Haasse Dat weet ik zelf niet. Jonge mensen in boek en verhaal essay
1958 August Defresne Het gehucht novelle Novelleprijsvraag CPNB
1957 C.J. Kelk Guirlandes om de Boekenkast acht gesprekken voor de vuist weg over boeken van onze eigen schrijvers Geen geschenk
1957 Jacques Presser De nacht der Girondijnen novelle
1956 J.C. Bloem
F. Bordewijk
Raymond Brulez
Guillaume van der Graft
Hella S. Haasse
Prof.dr. P. Minderaa
Gabriël Smit		 Mijn boek van vroeger en van nu Zeven auteurs vertellen U over de rol die het boek in hun leven speelde geen geschenk
1956 P.H. Ritter jr. Ontmoetingen met schrijvers portretten
1955 Annie M. G. Schmidt Van schuitje varen tot Van Schendel 2e druk, bestemd voor ouders geen geschenk
1955 Clare Lennart Op schrijversvoeten door Nederland "verslag van een tocht van Clare Lennart langs een vijftiental Nederlandse schrijvers en schrijfsters"
1954 Annie M. G. Schmidt Van schuitje varen tot Van Schendel bestemd voor ouders geen geschenk
1954 Jacques den Haan Het gevaarlijke boek geen geschenk
1954 Jacques den Haan, Adriaan Morriën en Charles Boost (samenstelling) Goed geboekt
1953 C.J. Kelk Wie schreef dat? : een litterair spel, dat ge met u zelf en anderen kunt beoefenen geen geschenk
1953 Anthonie Donker Tien verhalen verhalen
1952 Anne H. Mulder Een ars amandi, dat is de kunst van het beminnen : van boeken en bruiden, vlinders en rotatiepersen, metro's en paradijsvogels, benevens een reeks suggesties en adviezen om eigendunkelijk en vermetel in de wind te slaan novelle extra uitgave, geen geschenk[15]
1952 Manuel van Loggem Insecten in plastic novelle Novelleprijsvraag CPNB
1951 Olaf J. de Landell De porseleintafel novelle
1950 Marianne Philips De zaak Beukenoot novelle
1949 Clare Lennart Twee negerpopjes novelle
1948 Hella S.Haasse Oeroeg novelle
1947 Antoon Coolen De ontmoeting
1946

D.M.R. Rademacher Schorer: Wat het boek in bezettingstijd heeft beteekend
Insider: Wat men er onder verstaat
D.A.M. Binnendijk: Welke waarde het heeft voor zijn bezitter
D. van Gelder: De tweeledige beteekenis van het exlibris
G.H. 's-Gravesande: Een eigen bibliotheek

 Het kleine geschenk De eerste druk verscheen in een zeer kleine oplage vanwege papiergebrek. Hij had 32 pagina's en was geniet.[16]
1945 geen boekenweek
1944
1943
1942
1941 Emmy van Lokhorst en Victor E. van Vriesland (redactie) Novellen en gedichten Bertus Aafjes, A. Marja, Hendrik de Vries (2), Gerard den Brabander, Theun de Vries - Muziek voor Potemkin, H.W.J.M. Keuls, Ed. Hoornik, Gerrit Achterberg, D.A.M. Binnendijk, Anton van Duinkerken (2), Clara Eggink, Han G. Hoekstra, Pierre Kemp (2), Henriëtte van Eyk - Goden op aarde, Jac. van Hattum, M. Vasalis, Eddy Evenhuis (2), L.Th. Lehmann (2), Anna Blaman (2), Robert Franquinet, Pierre H. Dubois, Maurits Mok, Max Dendermonde, Max Nord, Hanno van Wagenvoorde, Eric van der Steen, Hidde Heringa - Oerwoud Na één dag op bevel van de SD teruggehaald uit de boekhandels
1940 Egbert Eewijck, Jan Campert en M. Vasalis De Getuige, Deez' kleine Hand, Onweer Drie novellen Samengesteld door Emmy van Lokhorst en Victor E. van Vriesland
1939 Antoon Coolen, Augusta de Wit en Johan van der Woude Huwelijk, Liefde en geweld langs den Barito, Afgesloten balans Drie novellen
1938 F. Bordewijk, Marie Koenen en Marianne Philips Huis te Huur, Het Friesche goud - Anno 1656, De Koningsweg Drie novellen
1937 Eduard Elias (redactie) Rondom het Boek 1937 Bijdragen van Ernst Groenevelt, Johan van der Woude, W.M. Westerman, Gerard Zalsman, Luc Willink, Clare Lennart, K.U. Kel, H.D. Louwes, Eduard Elias, P.M.C. Toepoel, S. Carmiggelt, Jo van Doveren, X, M.A. Moussault-Veegens, Eduard Elias, Th.B.F. Hoyer, en Jenne Clinge Doorenbos. Illustraties van Sam. van Vleuten Jr.
1936 Roel Houwink (redactie) Rondom het Boek 1936 Bijdragen van Dirk Coster, Tine Cool, Jo de Wit, Johannes Gerardus Geelkerken, Roel Houwink, Jos de Gruyter, Annie Posthumus, M.C. van Oven-van Doorn, W.L.M.E. van Leeuwen, Charles Nypels, Albert Kuyle, B.J.H. Ovink, Casper Höweler, P.H. Muller, Godard Gosses, Garmt Stuiveling en Ben van Eysselsteijn
1935 Roel Houwink (redactie) Rondom het Boek 1935 Bijdragen van M.J. Langeveld, N.A. Donkersloot, A. Viruly, Roel Houwink, Anton van Duinkerken, P.H. Ritter jr., Ben Stroman, Antoon Coolen, W.J. Aalders, D.L. Daalder, Jan Poortenaar, Cornelis Rijnsdorp, Jef Last, H.M.S.J. de Holl, Nynke van Hichtum en P. Telder
1934 C.J. Kelk (samensteller) 12 portretten van Nederlandsche auteurs Foto's, bibliografie en biografie van de schrijvers Antoon Coolen, Johan Fabricius, Diet Kramer, A. Viruly, Anthonie Donker, A. den Doolaard, Leo Ott, Eva Raedt-de Canter, C.J. Kelk, M.H. Székely-Lulofs, Fré Dommisse en G. van Nes-Uilkens
1933 C.J. Kelk (samensteller) Herinneringen aan Nederlandsche Schrijvers Jan Greshoff over W.L. Penning, G.H. 's-Gravesande over Marcellus Emants, P.H. van Moerkerken jr. over Jac. van Looy, Achilles Mussche over Cyriel Buysse, Henri Borel over Frederik van Eeden, M.J. Brusse over Johan de Meester, Lodewijk van Deyssel over Arij Prins, Fernand Toussaint van Boelaere over Prosper Van Langendonck, Henri van Booven over Louis Couperus, J.R. Callenbach over G.F. Haspels, Richard Roland Holst over Jan Veth, Frans Mijnssen over Herman Heijermans, Pet Tideman over Herman Gorter, N.A. Donkersloot over J.H. Leopold, E.J. Prins-Bok over Jacqueline van der Waals, Andries de Rosa over Israël Querido, J. Lens over G. Schrijver, Jan Greshoff over Aart van der Leeuw, Wies Moens over René de Clercq, Margot Vos over C.S. Adama van Scheltema, Raymond Herreman over Karel van de Woestijne, Constant van Wessem over Just Havelaar, Gerard van Eckeren over Carry van Bruggen, J.C. Bloem over Jacob Israël de Haan en Jan Engelman over Gerard Bruning
1932 A.M.E. van Dishoeck, C. Veth en C.J. Kelk (samenstellers) Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters K.J.L. Alberdingk Thijm, Jo van Ammers-Küller, Kees van Bruggen, M.J. Brusse, Cor Bruijn, H.G. Cannegieter, Antoon Coolen, N.A. Donkersloot, A. den Doolaard, Gerard van Eckeren, Jan Feith, Anna van Gogh-Kaulbach, Jan Greshoff, W.G. van de Hulst, D.Th. Jaarsma, Hendrika Kuyper-van Oordt, Top Naeff, Willy Pétillon, Herman Poort, Siegfried E. van Praag, Jacqueline Reyneke van Stuwe, Herman Robbers, Cornelis Rijnsdorp, F. de Sinclair, M.M. Stiemens-Hopman, Marie Schmitz, Johan van Vorden, Victor E. van Vriesland, Constant van Wessem, Wilma, Alie van Wijhe-Smeding en J.P. Zoomers-Vermeer Eerste officiële boekenweekgeschenk
1931 geen boekendag (-week)
1930 Johan Tersteeg De uitgever en zijn bedrijf Jubileumboekje verschenen bij Boekendag, gehouden ter ere van het 50-jarig bestaan van de Nederlandsche Uitgeversbond.

Vertalingen in het Fries

Jaar Auteur / Vertaler Titel Genre Bijzonderheden
2025 Gerwin van der Werf / Jetske Bilker De krater novelle Winner boekewike novellewedstriid
2024 De Chabotten / Ytsje Steen-Buwalda Gesinsferpakking novelle
2023 Lize Spit / Elske Schotanus De earlike finer novelle
2022 Ilja Leonard Pfeijffer / Jetske Bilker Monterosso mon amour novelle
2021 Hanna Bervoets / Baukje Zijlstra Wat wy seagen novelle
2020 Annejet van der Zijl / Baukje Zijlstra Leon & Juliette novelle
2019 Jan Siebelink / Jetske Bilker Jas fan belofte novelle
2018 Griet Op de Beeck / Jetske Bilker Sa't it lân derhinne leit novelle Aanleiding: Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018

Uitgaven voor de jeugd

Tussen 1948 en 1987 werden uitgaven voor jonge mensen voor een lage prijs verkocht tijdens de Boekenweek. Ze stonden los van het kinderboekenweekboek tijdens de Kinderboekenweek, die in tegenstelling tot de algemene Boekenweek in oktober plaatsvindt.

  • 1948 Logarithmen en rozen
  • 1949 De muze en het ambacht
  • 1950 De muze op reis
  • 1951 De muze op zee
  • 1952 De speelse muze
  • 1953 De muze en de seizoenen
  • 1954 De muze en de dieren
  • 1955 Twee muzen
  • 1956 De muze zwerft door Nederland
  • 1957 De muze en het meisje
  • 1958 De muze vertelt
  • 1959 De muze en het heelal
  • 1960 De muze viert feest
  • 1961 De muze op school
  • 1962 De muze en de zeventien provinciën
  • 1963 De muze en Europa
  • 1964 De dichter en de muze
  • 1965 Onderweg
  • 1966 Waarachtige driehoek
  • 1967 Theater in de tijd
  • 1968 Het argument van Solimon
  • 1969 Veertig plus, literaire radioportretten
  • 1973 Lijstebrij
  • 1974 Zo ik iets ben
  • 1975 Als je leest ben je nooit alleen
  • 1976 Zing je moerstaal
  • 1977 De ontketende held
  • 1983 Nooitgedacht
  • 1984 Ooitgedacht
  • 1985 Ooitgedicht
  • 1986 Ooitgebeurd
  • 1987 Multatuli!

3PAK

In navolging van de Boekenweek kreeg de jongerencampagne Boekenweek van Jongeren in 2016 ook een jaarlijks boekenweekgeschenk: de verhalenbundel 3PAK.

Trivia

  • Hella Haasse schreef drie keer het boekenweekgeschenk, in 1948, 1959 en 1994. Jacques Presser schreef twee keer het boekenweekgeschenk, in 1957 en 1963.
  • De boekenweekgeschenken Oeroeg (1948), Somberman's actie (1985) en Zomerhitte (2005) werden verfilmd, evenals de novelle De vierde man (1981) die oorspronkelijk als boekenweekgeschenk was bedoeld.
  • De broers Jan Gerhard Toonder en Marten Toonder schreven beiden een boekenweekgeschenk, resp. in 1970 en 1982.
  • De boekenweekgeschenken van 1969, 1978, 1989, 2012, 2015, 2018 en 2023 werden geschreven door een Belgische auteur.
  • In 2001 werd het boekenweekgeschenk voor de eerste maal geschreven door een niet-Nederlandstalige auteur, te weten de Indiase auteur Salman Rushdie.

Zie ook