De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten
Le Vite van Vasari
De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten of Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori da Cimabue insino a' tempi nostri ('Het leven van de uitmuntendste Italiaanse architecten, schilders en beeldhouwers van Cimabue tot onze tijd'), zoals het oorspronkelijk bekend was in het Italiaans, is een serie biografieën van kunstenaars, geschreven door de 16e-eeuwse Italiaanse schilder en architect Giorgio Vasari. Het is een van de bekendste en invloedrijkste werken over de kunstenaars van de Italiaanse renaissance, en ook het eerste belangrijke boek over kunstgeschiedenis. De titel wordt in de literatuur vaak verkort tot 'Vite' of 'Levens'. Het werd eerst gepubliceerd in 1550, en werd later nog aanzienlijk uitgebreid voor een tweede editie in 1568. In de eerste editie vermeldde Vasari slechts één vrouwelijke kunstenaar: de beeldhouwster Properzia de' Rossi. In de tweede uitgave besteedde hij ook enkele zinnen aan de schilderessen Plautilla Nelli, Lucrezia Quistelli en Sofonisba Anguissola.
Inhoud en lijst van beschreven kunstenaars
Deel 1
- Opdracht aan Cosimo I de' Medici, 1550
- Opdracht aan Cosimo I de' Medici, 9 januari 1568
- Voorwoord op het hele werk
- Inleiding op de drie kunsten van het disegno: 35 hoofdstukken over technische details en verwijzingen naar andere teksten over architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst
- Brief van Giovambattista Adriani aan Vasari over de uitmuntende kunstenaars uit de Oudheid
- Voorwoord op de levensbeschrijvingen
Deel 2
- Cimabue
- Arnolfo di Lapo, met Bonanno Pisano
- Nicola Pisano
- Giovanni Pisano
- Andrea Tafi
- Gaddo Gaddi
- Margaritone d'Arezzo
- Giotto, met Puccio Capanna
- Agostino en Agnolo da Siena
- Stefano en Ugolino di Nerio
- Pietro Lorenzetti (Pietro Laurati)
- Andrea Pisano
- Buonamico Buffalmacco
- Ambrogio Lorenzetti
- Pietro Cavallini
- Simone Martini met Lippo Memmi
- Taddeo Gaddi
- Andrea Orcagna
- Giottino
- Giovanni da Ponte
- Agnolo Gaddi met Cennino Cennini
- Barna da Siena ookwel Berna Sanese
- Duccio
- Antonio Viniziano, ookwel Antonio Veneziano genoemd
- Jacopo di Casentino
- Spinello Aretino
- Gherardo Starnina
- Lippo
- Lorenzo Monaco
- Taddeo di Bartolo
- Lorenzo di Bicci met Bicci di Lorenzo en Neri di Bicci
Deel 3
- Jacopo della Quercia
- Niccolò di Piero Lamberti
- Dello di Niccolò Delli
- Nanni di Banco
- Luca della Robbia met Andrea della Robbia en Girolamo della Robbia
- Paolo Uccello
- Lorenzo Ghiberti met Niccolò di Piero Lamberti
- Masolino da Panicale
- Parri Spinelli
- Tommaso Masaccio (Masaccio)
- Filippo Brunelleschi
- Donatello
- Michelozzo met Pagno di Lapo Portigiani
- Antonio Filarete en Simone Ghini
- Giuliano da Maiano
- Piero della Francesca
- Fra Angelico met Domenico di Michelino en Attavante Attavanti
- Leon Battista Alberti
- Lazaro Vasari
- Antonello da Messina
- Alesso Baldovinetti
- Bartolomeo Bellano (Vellano da Padova)
- Fra Filippo Lippi met Fra Diamante en Jacopo del Sellaio
- Paolo Romano, Mino del Reame, Chimenti Camicia, en Baccio Pontelli
- Andrea del Castagno en Domenico Veneziano
- Gentile da Fabriano
- Pisanello
- Francesco di Stefano Pesellino
- Benozzo Gozzoli met Melozzo da Forlì
- Francesco di Giorgio en Lorenzo di Pietro Vecchietta
- Galasso di Matteo Piva met Cosimo Tura
- Antonio Rossellino en Bernardo Rossellino
- Desiderio da Settignano
- Mino da Fiesole
- Lorenzo Costa with Ludovico Mazzolino
- Ercole Ferrarese
- Jacopo, Giovanni en Gentile Bellini met Nicolò Rondinello and Benedetto Coda
- Cosimo Rosselli
- Il Cecca (Francesco d’Angelo)
- Bartolomeo della Gatta met Matteo Lappoli
- Gherardo di Giovanni del Fora
- Domenico Ghirlandaio met Benedetto Ghirlandaio, David Ghirlandaio en Bastiano Mainardi
- Antonio Pollaiuolo en Piero Pollaiuolo met Maso Finiguerra
- Sandro Botticelli
- Benedetto da Maiano
- Andrea del Verrocchio met Benedetto Buglioni en Santi Buglioni
- Andrea Mantegna
- Filippino Lippi
- Pinturicchio met Niccolò Alunno en Gerino da Pistoia
- Francesco Francia met Caradosso
- Perugino met Rocco Zoppo, Francesco Bacchiacca, Eusebio da San Giorgio en Andrea Aloigi (l'Ingegno)
- Vittore Carpaccio met Stefano da Verona, Jacopo Avanzi, Altichiero, Jacobello del Fiore, Guariento di Arpo, Giusto de' Menabuoi, Vincenzo Foppa, Vincenzo Catena, Cima da Conegliano, Marco Basaiti, Bartolomeo Vivarini, Giovanni di Niccolò Mansueti, Vittore Belliniano, Bartolomeo Montagna, Benedetto Rusconi, Giovanni Buonconsiglio, Simone Bianco, Tullio Lombardo, Vincenzo Civerchio, Girolamo Romani, Alessandro Bonvicino (il Moretto), Francesco Bonsignori, Giovanni Francesco Caroto en Francesco Torbido (il Moro)
- Iacopo detto l'Indaco (Jacopo Torni)
- Luca Signorelli met Tommaso Bernabei (il Papacello)
Deel 4
- Leonardo da Vinci
- Giorgione da Castelfranco
- Antonio da Correggio
- Piero di Cosimo
- Donato Bramante (Bramante da Urbino)
- Fra Bartolomeo Di San Marco
- Mariotto Albertinelli
- Raffaellino del Garbo
- Pietro Torrigiano (Torrigiano)
- Giuliano da Sangallo
- Antonio da Sangallo de Oude
- Rafaël
- Guillaume de Marcillat
- Simone del Pollaiolo (il Cronaca)
- Davide Ghirlandaio en Benedetto Ghirlandaio
- Domenico Puligo
- Andrea Ferrucci (Andrea da Fiesole)
- Vincenzo da San Gimignano en Timoteo da Urbino
- Andrea Sansovino (Andrea dal Monte Sansovino)
- Benedetto da Rovezzano
- Baccio da Montelupo en Raffaello da Montelupo (vader en zoon)
- Lorenzo di Credi
- Boccaccio Boccaccino (Boccaccino Cremonese)
- Lorenzetto
- Baldassare Peruzzi
- Pellegrino da Modena (Pellegrino Aretusi)
- Giovan Francesco Penni, bekend als il Fattore
- Andrea del Sarto
- Properzia de' Rossi, met zuster Plautilla Nelli, Lucrezia Quistelli en Sofonisba Anguissola
- Alfonso Lombardi
- Giovanni Angelo Montorsoli
- Girolamo Santacroce
- Dosso Dossi en Battista Dossi (gebroeders Dossi)
- Giovanni Antonio Licino (Il Pordenone)
- Rosso Fiorentino
- Giovanni Antonio Sogliani
- Girolamo da Treviso (Girolamo Da Trevigi)
- Polidoro da Caravaggio en Maturino da Firenze (Maturino Fiorentino)
- Bartolommeo Ramenghi (Bartolomeo Da Bagnacavallo)
- Marco Calabrese
- Morto Da Feltro
- Franciabigio
- Francesco Mazzola (Il Parmigianino)
- Jacopo Palma (Il Palma)
- Lorenzo Lotto
- Fra Giocondo
- Francesco Granacci
- Baccio d'Agnolo
- Valerio Vicentino (Valerio Belli), Giovanni da Castel Bolognese (Giovanni Bernardi) en Matteo dal Nasaro Veronese
Deel 5
- Marcantonio Raimondi
- Antonio da Sangallo
- Giulio Romano
- Sebastiano del Piombo (Sebastiano Viniziano)
- Perino del Vaga
- Domenico Beccafumi
- Giovann'Antonio Lappoli
- Niccolò Soggi
- Niccolò detto il Tribolo
- Pierino da Vinci
- Baccio Bandinelli
- Giuliano Bugiardini
- Cristofano Gherardi
- Jacopo da Pontormo
- Simone Mosca
- Girolamo Genga, Bartolommeo Genga en Giovanbatista San Marino (Giovanni Battista Belluzzi)
- Michele Sanmicheli met Paolo Veronese (Paulino) en Paolo Farinati
- Giovannantonio detto il Soddoma da Verzelli
- Bastiano detto Aristotile da San Gallo
- Benedetto Garofalo en Girolamo da Carpi met Bramantino en Bernardino Gatti (il Soiaro)
- Ridolfo Ghirlandaio, Davide Ghirlandaio and Benedetto Ghirlandaio
- Giovanni da Udine
- Battista Franco met Jacopo Tintoretto en Andrea Schiavone
- Francesco Rustichi
- Fra' Giovann'Agnolo Montorsoli
- Francesco de' Rossi (Il Salviati) met Giuseppe Porta
- Daniele da Volterra
- Taddeo Zuccaro met Federico Zuccaro
Deel 6
- Michelangelo Buonarroti met Tiberio Calcagni en Marcello Venusti
- Francesco Primaticcio met Giovanni Battista Ramenghi (il Bagnacavallo Jr.), Prospero Fontana, Niccolò dell'Abbate, Domenico del Barbieri, Lorenzo Sabatini, Pellegrino Tibaldi, Luca Longhi, Livio Agresti, Marco Marchetti, Giovanni Boscoli en Bartolomeo Passarotti
- Tiziano da Cadore met Jacopo Bassano, Giovanni Maria Verdizotti, Jan van Calcar en Paris Bordone
- Jacopo Sansovino met Andrea Palladio, Alessandro Vittoria, Bartolomeo Ammannati en Danese Cattaneo
- Lione Aretino (Leone Leoni) met Guglielmo Della Porta en Galeazzo Alessi
- Giulio Clovio (manuscript verluchter)
- Verschillende Italiaanse kunstenaars: Girolamo Siciolante da Sermoneta, Marcello Venusti, Iacopino del Conte, Dono Doni, Cesare Nebbia en Niccolò Circignani detto il Pomarancio
- Bronzino en de leden van de Florentijnse Accademia del disegno: Raffaellino del Colle, Benedetto Pagni da Pescia, Alessandro Allori, Giovanni Maria Butteri, Cristofano dell'Altissimo, Stefano Pieri, Giovanni Stradano, Santi di Tito, Benvenuto Cellini, Francesco da Sangallo, Andrea Calamech, Giovanni Battista Fiammeri, Vincenzo de' Rossi, Francesco Camilliani, Stoldo Lorenzi
- Giorgio Vasari
- Portret van Leonardo da Vinci in Le Vite, 1550
- Portret van Michelangelo Buonarotti in Le Vite, 1568
Zie ook
- Kunstgeschiedenis: Le vite op de pagina Giorgio Vasari
Nederlandse vertalingen
- De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, vert. Anthonie Kee, 2 dln., 1990 (ruime keuze)
- De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, vert. Anthonie Kee, gekozen en van een inleiding voorzien door Henk van Veen, 1998. ISBN 9789046700181 (25 levens)
· 
· 
Vroege Kunstenaarbiografieën
16e eeuw: · Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori (Giorgio Vasari, Florence 1550 -1568)
17e eeuw: · Het Schilder-boeck (Karel van Mander, Haarlem 1604)
· Het Gulden Cabinet van de Edel Vry Schilderconst (Cornelis de Bie, Antwerpen 1662)
· Teutsche Academie der Edlen Bau- Bild- und Mahlerey-Künste (Joachim von Sandrart, Neurenberg 1675)
· Le Vite de' Pittori Scultori e Architetti Moderni (Giovanni Pietro Bellori, Rome 1672)
· Notizie de' Professori del Disegno, Da Cimabue in qua, Secolo V. dal 1610. al 1670. Distinto in Decennali (Filippo Baldinucci, Florence 1681-1728)
· Painting Illustrated in Three Diallogues (William Aglionby, Londen 1685)
18e eeuw: · De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen (Arnold Houbraken, Den Haag 1700)
· De nieuwe Schouburg der Nederlantsche Kunstschilders en Schilderessen (Jan van Gool, Den Haag 1718 - 1721)
· De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen (Jacob Campo Weyerman, Den Haag 1769)