5e eeuw

Appearance naar zijbalk verplaatsen verbergen

Overzicht van de jaren in en rond de 5e eeuw
Jaren 90	390	391	392	393	394	395	396	397	398	399
Jaren 00	400	401	402	403	404	405	406	407	408	409
Jaren 10	410	411	412	413	414	415	416	417	418	419
Jaren 20	420	421	422	423	424	425	426	427	428	429
Jaren 30	430	431	432	433	434	435	436	437	438	439
Jaren 40	440	441	442	443	444	445	446	447	448	449
Jaren 50	450	451	452	453	454	455	456	457	458	459
Jaren 60	460	461	462	463	464	465	466	467	468	469
Jaren 70	470	471	472	473	474	475	476	477	478	479
Jaren 80	480	481	482	483	484	485	486	487	488	489
Jaren 90	490	491	492	493	494	495	496	497	498	499
Jaren 00	500	501	502	503	504	505	506	507	508	509

De 5e eeuw (van de christelijke jaartelling) is de 5e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren 401 tot en met 500. De 5e eeuw behoort tot het 1e millennium.

Europa in 450

Langjarige gebeurtenissen en ontwikkelingen

Romeinse Rijk

Het West-Romeinse Rijk krijgt in

de laatste eeuw van zijn bestaan te maken met Geruzie tussen de Kerk en de keizer, generaals die de dienst uitmaken en barbaarse volken die de legers besturen. De daadwerkelijke macht in het Rijk ligt niet meer bij de keizer, maar bij achter de schermen regerende generaals, vaak van Germaanse afkomst.

Rome wordt in 410 geplunderd door de Visigoten. Paus Leo I weet in 452 Atilla te overreden om Rome niet te plunderen, maar in 455 plunderen de Vandalen de stad. Rome weet zich enigszins te herstellen in de decennia erna maar het krijgt een zware klap te verduren wanneer de Vandalen Carthago, hoofdstad van de zeer belangrijke provincie Africa, innemen. Pogingen om de provincie te heroveren worden onderbroken door de invasie van de Hunnen onder leiding van Atilla, die vanuit Azië doordringen tot in West-Europa.
Na Atilla's nederlaag en dood bundelen het Oost- en West-Romeinse Rijk de krachten in 468 om de Vandalen uit Africa te verdrijven, maar het wordt een grote mislukking. In 476 wordt de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustus, afgezet door de Ostrogoten.
De regeringszetel van het West-Romeinse Rijk wordt verplaatst van Milaan naar Ravenna.
480: Dood van Julius Nepos in Dalmatia, de laatste de jure West-Romeinse keizer.
De Romeinse macht op het Iberisch Schiereiland gaat verloren, maar het Visigotische rijk is een bondgenoot tot de val van Rome.
De gladiatorenspelen worden verboden.

Volksverhuizingen

Attila trekt met de Hunnen vanuit Centraal-Azië westwaarts. In Rusland voegen zich onder meer Slaven, Goten en Alanen onder de Hunse troepen zodat zijn aanvalskracht zich nog versterkt. Attila's rijk, met het centrum in Pannonië (nu Hongarije), strekt zich ten slotte uit van de Kaukasus tot aan de Rijn. Ze maken vele strooptochten door Europa, meestal in het West-Romeinse Rijk en ze bedreigen zelfs Rome. In 451 worden ze door de Romeinen en Visigoten verslagen bij de Slag op de Catalaunische Velden.
In meerdere migratiegolven verspreiden de Turkse volkeren zich over Eurazië. Te paard kunnen de Turkse nomaden in korte tijd grote afstanden afleggen over de vlakke steppen. Ook hun militaire tactieken en diplomatie versnellen hun verspreiding. Met de komst van de Hunnen naar Europa vestigen zich ook voor het eerst permanent Turkse volkeren zoals de Avaren, Bulgaren en Chazaren in Europa.
406: De Suevi, Alanen en Vandalen steken de bevroren Rijn over nabij Mainz en vallen Gallië binnen. Dit is het begin van de val van de Romeinse westgrens. Constantijn III van Rome verplaatst in 407 zijn legioenen van Brittannië naar Gallië en bezet Arles.
De Franken vestigen zich aan de andere zijde van de Rijn in Gallië. Keulen komt in hun handen en zij bezetten de streek tussen Koblenz, Trier en Metz. De Romeinse veldheer Aetius trekt ten strijde tegen deze invallers en sluit een verdrag, waarbij hij aan de Franken de verdediging van de middenloop van de Rijn toevertrouwt.
De Westgoten of Visigoten mogen zich vestigen in de Romeinse provincie Aquitanië. Tolosa (Toulouse) is hun eerste hoofdstad. In de loop der jaren kunnen ze door het verval van het Romeins centraal bestuur hun gebied uitbreiden in het noorden tot de Loire en in het zuiden over grote delen van Spanje, waar het Visigotische Rijk het Suevische Rijk als buur heeft.
De Vandalen trekken strijdend vanuit het noordoosten richting Zuidwest-Europa. Zij vestigen zich voor een korte tijd in Zuid-Spanje maar onder druk van de na hen binnenvallende Visigoten steken ze later de Straat van Gibraltar over, vestigen het Vandaalse rijk, voornamelijk gelegen in de kuststreek van Noord-Afrika rondom hun hoofdstad Carthago, en gaan uiteindelijk op in de Noord-Afrikaanse bevolking.

Europa

De Angelsaksen beginnen aan een grootschalige kolonisatie en invasie van Brittannië. De invallers slagen er vrij snel in om gebieden in het zuidoosten van Engeland te veroveren op de Romano-Britten. Uit deze gebieden vormen verschillende hoofdmannen de koninkrijken Kent, Essex en Sussex.
Het vroege succes van de Angelsaksische kolonisatie van Brittannië komt abrupt ten einde als de Romano-Britten een beslissende overwinning behalen op de Angelsaksen in de Slag bij Mons Badonicus. Hierna slagen de Britten erin om de Angelsaksen in zuidoostelijke richting terug te drijven en gedurende veertig jaar op afstand te houden.
Vanaf 440 steekt een deel van de Saksen de Noordzee over en valt Brittannië binnen, samen met de Angelen, Friezen en de Juten.
Het Angelsaksische Futhorc alfabet wordt in Engeland gebruikt.
Rond 450 is de invloed van de Romeinen in Gallië zodanig in betekenis afgenomen dat deze Germaanse volken zelfstandige koninkrijken vormen. Alleen in een deel van Gallia Lugdunensis blijft de Romeinse bestuursstructuur tot 486 intact. Dit Gallo-Romeinse Rijk wordt gesticht door Aegidius in 461.
Onder Childerik en Clovis is Doornik de hoofdstad van het Frankische rijk, tot 486, als Clovis de regeringszetel verplaatst naar Parijs.
De Bajuwaren vestigen zich in het tegenwoordige Zuid-Beieren en Oostenrijk.

Feodaliteit

Een groot aantal Germaanse boeren geeft, vanwege de onveilige situatie in Europa, zijn vrijheid en bezit over aan gewapende leenheren in ruil voor bescherming. Dit wordt feodalisering genoemd.
Een klein aantal boeren weet zijn vrijheid en zijn eigen hoeve te behouden en zorg te dragen voor de eigen bescherming. Deze boeren worden weerboeren genoemd. Enkele weerboeren lukt het om een paard en harnas te bekostigen en zij stijgen zodoende op in de rangen van de lage adel als ridder (miles).
Andere weerboeren vergroten hun boerenbedrijf door pachten van grond en het aannemen van knechten en komen in dienst van een leenheer als schout of huisman.

Godsdienst

De christenheid worstelt met de goddelijke en de menselijke natuur van Jezus. Nestorianen, Monofysieten en Miafisieten geven daaraan elk een eigen invulling. Na de concilies van Efeze en Chalcedon ontstaan de oriëntaals-orthodoxe kerken, los van Rome. Zij wijzen de tweenaturenleer af en gaan uit van een samensmelten van beide naturen in Zijn persoon.
De orde van de Acoemeten wordt aan het begin van de 5e eeuw gesticht door Alexander. De Acoemeten hebben tot doel een onafgebroken gebedsdienst te houden die ook 's nachts voortgaat. Nadat hij een eerste klooster heeft gevestigd op de oevers van de Eufraat, poogt Alexander tevergeefs kloosters te stichten in Antiochië en Palmyra. Ook in Constantinopel wordt hij met vijandigheid tegemoetgetreden, onder meer door de patriarch Nestorius van Constantinopel en de keizer. Zijn opvolger, abt Johannes, vestigt een klooster aan de oostelijke zijde van de Bosporus. Later zijn het ook Acoemeten die het beroemde Stoudiosklooster in Constantinopel bevolken.
Aan het begin van de eeuw komt het vraagstuk van de vrije wil ter sprake. De Engelse monnik Pelagius ontkent de erfzonde en belijdt dat de mens op elk moment vrijelijk voor goed of slecht kan kiezen. Augustinus bestrijdt Pelagius en benadrukt dat mensen van nature altijd tot het slechte neigen. Pelagius beschuldigt Augustinus daarop van manicheïsme, waarin te veel macht wordt toebedacht aan de 'boze'. Op het Concilie van Carthago (418) wordt de leer van Pelagius echter als heresie veroordeeld en wordt de leer van de erfzonde bevestigd. Opvallend is dat dit een puur westerse discussie blijft; in de oosterse kerken speelt Augustinus als theoloog nauwelijks een rol.
Volgelingen van de heilige Maron verbreiden het christendom over het Midden-Oosten.
Sint-Patrick bekeert duizenden Ieren.
Armeens alfabet ontworpen door Sint Mesrob (405)

Azië

Het boeddhisme bereikt Myanmar en Indonesië.
Het Boek van de Late Han of Houhanshu is een van de boeken uit de Vierentwintig Geschiedenissen, de verzameling officiële geschiedenissen van Chinese keizerlijke dynastieën. Het boek wordt in de vijfde eeuw voltooid, maar pas na 445, het jaar waarin de samensteller, Fan Ye (398-445), wordt terechtgesteld. Het werk beschrijft de geschiedenis van de Oostelijke Han-dynastie (25-220) en komt meer dan twee eeuwen na de val van de dynastie tot stand.

Afrika

De Vandalen trekken vanuit Gallië via Spanje naar Africa en veroveren in 439 Carthago. Het Vandaalse Rijk vormt de volgende vijftig jaar een bedreiging van Rome.
Onder de regering van koning Ezana aanvaardt Aksum het christendom omstreeks 450.
Indonesische kolonisten bereiken Madagaskar.
De Hopewellcultuur eindigt.

Amerika

455: Chichen Itza, Mexico gesticht.

Uitvindingen en ontdekkingen

De zware ploeg wordt gebruikt in de Slavische landen.
Metalen hoefijzers zijn gebruikelijk in Gallië.

Kunst

De nimbus doet zijn intrede in de christelijke kunst. Aanvankelijk alleen bij de Drie-eenheid en de engelen, maar later worden ook de apostelen, heiligen en anderen ermee afgebeeld. Het gaat hier steeds om een lichtschijn om het hoofd van een heilige. De oudste vorm is een gouden schijf, in de renaissance een cirkel. De beeltenis van Jezus Christus heeft steeds een kruis in de nimbus, de z.g. kruisnimbus, later ook een soort stralenkrans, min of meer in kruisvorm.

Belangrijke personen van de 5e eeuw

Agatharchos, Griekse kunstenaar
Flavius Aëtius, laatste grote Romeinse generaal
Alaric I, koning der Visigoten
Aspar, Oost-Romeinse generaal en politicus
Attila
Augustinus van Hippo, bisschop, godsdienstgeleerde
Bodhidharma, stichter van het zenboeddhisme
Johannes Chrysostomus, Patriarch van Constantinopel
Clovis, eerste Frankische koning
Cyrillus van Alexandrië, Patriarch van Alexandrië
Fa Xian, Chinese boeddhistische monnik
Geiseric, Vandaalse koning en stichter van het Vandaalse koninkrijk in Noord-Afrika
Hawaiiloa, ontdekker van Hawaï
Hiëronymus, kerkvader
Huiyuan, Chinese boeddhist
Hypatia, filosofe
Niall Noigiallach, stichter van Ierlands grootste dynastie.
Odoaker, eerste barbaarse koning van Italië
Paus Leo I
Ricimer, West-Romeinse generaal, politicus en leider
Romulus Augustulus, laatste keizer van het West-Romeinse Rijk
Sint Mesrob, Armeense monnik
St. Patrick, maakte de bekering van Ierland tot het christendom compleet.
Socrates Scholasticus,kerkhistoricus
Sozomenus, kerkhistoricus
Theodorik de Grote, koning van de Ostrogoten
Zu Chongzhi, Chinese astronoom en wiskundige

Voetnoten

↑ Roberts, J: "History of the World.". Penguin, 1994.

Decennia in de 5e eeuw

<< · 400-409 · 410-419 · 420-429 · 430-439 · 440-449 · 450-459 · 460-469 · 470-479 · 480-489 · 490-499 · >>

Eeuwen in het 1e millennium n.Chr.

<< · 1e · 2e · 3e · 4e · 5e · 6e · 7e · 8e · 9e · 10e · >>

Mediabestanden