Fins-Oegrische talen

Uiterlijk naar zijbalk verplaatsen verbergen Verspreiding van de Oeraalse talen. Selkoeps, Nenets, Enets en Nganasaans zijn geen Fins-Oegrische, maar Samojeedse talen

De Fins-Oegrische of Finoegrische talen zijn een taalfamilie met twee belangrijke takken, de Fins-Permische en de Oegrische. De sprekers van deze talen zijn de Fins-Oegrische volkeren.

Taxonomie

Indeling van de Oeraalse talen:

Oeraalse talen Fins-Oegrische talen Oegrische talen Hongaars Ob-Oegrische talen Chantisch of Ostjaaks Wogoels of Mansi(sch) Fins-Permische talen Permische talen Zurjeens of Komi Komi-Permjaaks Oedmoerts of Wotjaaks Wolga-Finse talen Mari of Tsjeremissisch Berg-Mari Weide-Mari Mordwiens Erzja Moksja Moeromisch — Uitgestorven Mesjtsjeraans — Uitgestorven Merjaans — Uitgestorven Fins-Samische talen Samisch of Laps West-Samisch Zuid-Samisch Ume-Samisch — Bijna uitgestorven Lule-Samisch Pite-Samisch — Bijna uitgestorven Noord-Samisch Oost-Samisch Kainuu-Samisch — Uitgestorven Kemi-Samisch — Uitgestorven Inari-Samisch Akkala-Samisch — Uitgestorven (21e eeuw) Kildin-Samisch Skolt-Samisch Ter-Samisch — Bijna uitgestorven Oostzee-Finse talen Fins Meänkieli Kveens Karelisch Olonetsisch Ludisch Estisch Seto (Zuidestisch) Võro (Zuidestisch) Wepsisch Wotisch — Bijna uitgestorven Lijfs — Vermoedelijk uitgestorven Ingrisch — Bijna uitgestorven Samojeeds Noord-Samojeedse talen Enets of Jenissej-Samojeeds — Bijna uitgestorven Nenets of Joeraaks/Joerak-Samojeeds Nganasaans of Tavgi-Samojeeds Joeratsisch — Uitgestorven Zuid-Samojeeds Kamassisch — Uitgestorven (1989) Matorisch — Uitgestorven (19e eeuw) Selkoeps

Kenmerken

• Het gebruik van suffixen, zoals in het Finse autoissanikokin (ook in mijn auto's?), wat onder te verdelen in de suffixen auto|i|ssa|ni|ko|kin (-i- = meervoud, -ssa- = in, -ni- = mijn, -ko- = vraagpartikel, -kin = ook).
• Naamvallensysteem. In de Fins-Oegrische talen worden naamvallen gebruikt om onder andere plaatsbepalingen, bezitsrelaties, en verandering uit te drukken. Het aantal naamvallen verschilt per taal.
  • Erzja: 12 naamvallen
  • Estisch: 14 naamvallen
  • Fins: 15 naamvallen
  • Inari-Samisch: 9 naamvallen
  • Moksja: 13 naamvallen
  • Noord-Samisch: 6 naamvallen
  • Wepsisch: 23 + 1 naamvallen
  • Hongaars: ongeveer 21 naamvallen
• Geen grammaticaal geslacht en maar één woord voor zowel hij als zij. Bijvoorbeeld hän in het Fins, tema in het Estisch, sijö in het Komi en ő in het Hongaars.
• Ontkenningswerkwoord. Met uitzondering van het Hongaars hebben alle Fins-Oegrische talen een ontkenningswerkwoord. Dit houdt in dat in een ontkennende zin niet het werkwoord vervoegd wordt, maar het woord niet. Het Hongaars heeft wel een werkwoord voor niet zijn = nincs.
• Possessiefsuffixen worden in Fins-Oegrische talen gebruikt om bezit aan te geven.
• Het ontbreken van het werkwoord hebben. In het Fins bijvoorbeeld zegt men niet Ik heb een zus, maar letterlijk Bij mij is een zus (Minulla on sisko), met de naamval adessief; in het Hongaars: (Nekem) van testvérem, letterlijk (aan_mij)(datief) mijn_zus(bezit eerste persoon enkelvoud) is.
• Klinkerharmonie vindt plaats in enkele Fins-Oegrische talen, maar niet in allemaal. Klinkerharmonie houdt in dat sommige klinkers niet samen in een (enkelvoudig) woord kunnen staan. In het Fins mogen bijvoorbeeld de klinkers u, a en o niet in hetzelfde woord staan als de klinkers y, ä en ö. De klinkers i en e zijn neutraal en mogen met alle klinkers in één woord. Daarnaast houdt klinkerharmonie in het Hongaars in dat de klinkers van suffixen (zoals voor de naamvallen, de werkwoordvervoeging of de woordvorming) overeen moet komen met het woord waarachter deze worden toegevoegd.

Sprekers

De grootste talen van deze familie zijn het Hongaars en het Fins, gevolgd door het Estisch en het Mordwiens. Sommige van de overige talen worden als minderheidstalen in een overwegend anderstalige omgeving (met name Russisch) ernstig in hun voortbestaan bedreigd. De laatste moedertaalspreker van het Lijfs overleed op 2 juni 2013

Taal	1959	1989	2002	2009
Hongaars	-	ca. 15.000.000	-	14.020.000
Fins	-	ca. 5.000.000	-	5.000.000
Estisch	988.616	ca. 1.100.000	-	1.000.000
Mari	504.205	542.160	451.033	500.000
Oedmoerts	624.794	520.101	463.837	450.000
Mordwiens	1.285.116	773.827	614.260	600.000
Komi-Zurjeens	287.027	242.515	217.316	220.000
Komi-Permjaaks	143.901	106.531	94.328	80.000
Karelisch	167.278	65.542	52.880	30.000
Samisch	-	ca.21.350	–	34.050
Chantisch	-	13.615	13.568	13.000
Wepsisch	-	4.800	5.753	5.000
Wogoels	-	3.140	2.746	2.510
Ingrisch	-	302	-	200
Wotisch	-	31	774	20
Lijfs	-	15-31	1	1

Woordenschat

Numeralen

In onderstaande tabel staan de getallen 1 tot en met 10 in een aantal Fins-Oegrische talen. De woorden die schuingedrukt zijn, zijn niet afgeleid van de gereconstructeerde vorm die in de laatste kolom staat.

Getal	Oostzeefins				Samisch		Mordwiens		Mari	Fins-Permisch	Ob-Oegrisch			Proto Fins-Oegrisch
	Fins	Estisch	Võro	Lijfs	Noord-Samisch	Inari-Samisch	Erzja	Moksja	Mari	Komi	Mansisch	Chantisch	Hongaars
1	yksi	üks	ütś	ikš	okta	ohta	vejke	fkä	ikte	ətik	äkwa	ĭt	egy	*ükte
2	kaksi	kaks	katś	kakš	guokte	kyeh´ti	kavto	kaftə	kokət	kɨk	kityg	kät	kettő/két	*kakta
3	kolme	kolm	kolm	kuolm	golbma	kulma	kolmo	kolmə	kumət	kuim	hurum	koləm	három, harm-	*kolme
4	neljä	neli	nelli	nēļa	njeallje	nelji	ńiľe	nilä	nələt	nəľ	nila	ńelä	négy	*neljä
5	viisi	viis	viiś	vīž	vihtta	vitta	veƭe	vetä	wizət	vit	ät	wet	öt	*viite
6	kuusi	kuus	kuuś	kūž	guhtta	kutta	koto	kotə	kuðət	kvajt	hot	kut	hat	*kuute
7	seitsemän	seitse	säidse	seis	čieža	čiččam	śiśem	sisäm	šəmət	sizim	sat	tapət	hét	NB
8	kahdeksan	kaheksa	katõsa	kōdõks	gávcci	käävci	kavkso	kafksə	kandaš(e)	kəkjamɨs	ńololow	nəvət	nyolc	NB
9	yhdeksän	üheksa	ütesä	īdõks	ovcci	oovce	vejkse	veçksə	indeš(e)	əkmɨs	ontolow	yaryaŋ	kilenc	NB
10	kymmenen	kümme	kümme	kim	logi	love	kemeń	keməń	lu	das	low	loŋət	tíz	*luke

Substantieven

Nederlands	Fins	Estisch	Sami	Mordwiens	Mari	Oedmoerts	Komi	Chantisch	Mansisch	Hongaars
bloedvat	suoni	soon	suodma	san	šün	sen	sen	jan	tεn	ín
oog	silmä	silm	čalbme	sel'me	činca	śin	sin	sem	šäm	szem
hart	sydän	süda	tšade	sedej	šüm	sulem	selem	šem	šäm	szív
hand	käsi	käsi	gietta	ked	kit	ki	ki	köt, ket	kät	kéz
bloed	veri	veri	varra	ver	wər	ver	vir	wer	wür	vér
schoot	syli	süli	salla	säl	šəl	sul	syl	jöl	täl	öl
vis	kala	kala	guolle	kal	kol	tśoryg	čeri	kul	kol	hal
luis	täi	täi	dik'ke	–	ti	tej	toj	tögtəm	täkəm	tetű
muis	hiiri	hiir	–	čejer	–	šir	šyr	jönkər	täŋker	egér
boom	puu	puu	–	–	pu	pu	pu	–	-pe	fa
ijs	jää	jää	jieegŋa	ej	ij	je	ji	jöŋk	jöŋk	jég
water	vesi	vesi	–	ved	wət	vu	va	–	wit	víz
huis, hut	kota	koda	goatte	kudo	kuδə	ka, ko	ka, ko	kat	–	ház

Literatuur

• Abondolo, Daniel (ed.)1998: The Uralic languages. Londen, New York: Routledge. 619 p.
• Anttila, Raimo 1989: Historical and Comparative linguistics. Second Revised Edition. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. 462 p.
• Bartens, Hans-Hermann 1998: Die finnisch-ugrischen Minoritätsvölker in Europa. Hamburg: Societas Uralo-Altaica. 62 p. In: Mitteilungen der Societas Uralo-Altaica 19, 2000)
• Blokland, Rogier/Hasselblatt, Cornelius 2003: The endangered Uralic languages. -Mark Janse/Sijmen tol (eds.): Language Death and Language Maintenance. Theoratical, practical and descriptive approaches. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 107-141. In: Amsterdam Studies in the Theory and History of Linguistic Science. Series IV - Current Issues in Linguistic Theory 240.
• Collinder, Björn 1957: Survey of the Uralic Languages. Stockholm: Almqvist&Wicksell. 539 p.
• Collinder, Björn 1960: Comparative grammar of the Uralic Languages. Stockholm: Almqvist&Wicksell. 416 p.
• Collinder, Björn 1965: An Introduction to the Uralic Languages. Berkeley, Los Angeles: University of California Press. 167 p.
• Décsy, Gyula 1965: Einführung in die finnisch-ugrische Sprachwissenschaft. Wiesbaden: Harrassowitz. 251 p.
• Haarmann, Harald 1974 (in samenwerking met Anna-Liisa Värri Haarmann): Die finnisch-ugrischen Sprachen, Soziologische und politische Aspekte ihrer Entwicklung. Hamburg: Buske. In: Fenno-Ugrica 1. 307 p.
• Hadjú, Peter 1975: Finno-Ugrian Languages and Peoples. Londen: Deutsch. 254 p.
• Hadjú, Peter/Domokos, Péter 1987: Die uralischen Sprachen und Literaturen. Hamburg: Buske. 608 p.
• Hasseblatt, Cornelius 2000: De boom van de Finoegristiek. Shaker, Maastricht. In: Studia Fenno-Ugrica Groningensia 1. 34 p.
• Kappeler, Andreas 2001: Rußland als Vielvölkerreich. In: Beck'sche Reihe 1447. München: Beck. 400 p.
• Laakso, Johanna (red.) 1991: Uraliset kansat. Porvoo, Helsinki, Juva: WSOY. 329 p.
• Sinor, Denis (ed) 1988: The Uralic Languages. Description, History and the Foreign Influences. In: Handbuch des Orientalistik. Achte Abteilung, 1. Leiden et al.: Brill. 841 p.
• Stipa, Günter Johannes 1990: Finnisch-Ugrische Sprachforschung. Von der Renaissance bis zum Neupositivismus. In: Mémoires de la Société Finno-Ougrienne 206. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura. 429 p.
• Taagepera, Rein 1999: The Finno-Ugric Republics and the Russian State. Londen: Hurst&Company. 449 p.
• Uibopuu, Valev 1988: Finnougrierna och deras språk. Lund: Studentlitteratur. 335 p.
• Vuorela, Toivo 1964: The Finno-Ugric Peoples. Bloomington: Indiana University, The Hague: Mouton. 392 p.
• Zsirai, Milkós 1937/1994: Finnugor rokonságunk. Jegyzetek: Zaicz Gábor. Budapest: Trezor Kiadó. 696 p.

· · Primaire taalfamilies

Overkoepelende termen:	Australisch · Indiaans · Khoisan · Papoea · Tasmaans
Taalfamilies:	Abchazisch-Adygees · Afro-Aziatisch · Austroaziatisch · Austronesisch · Dravidisch · Eskimo-Aleoetisch · Groot-Andamanees · Hmong-Mien · Hurro-Urartisch · Indo-Europees · Japanse · Jenisejisch · Joekagiers · Kartveels · Koreaans · Kra-Dai · Mongoolse · Noordoost-Kaukasisch · Niger-Congo · Nilo-Saharaans · Oeraals · Sino-Tibetaans · Toengoezische · Trans-Nieuw-Guinea · Tsjoektsjo-Kamtsjadaals · Turkse · Zuid-Andamanees
Overig:	Creoolse talen · Isolaten · Gebarentalen · Kunsttalen · Mengtalen · Pidgintalen