Hermann Hesse

Hermann Hesse
2 juli 1877 – 9 augustus 1962
Hermann Hesse, foto Gret Widmann, 1927
Geboorteland	Duitsland
Geboorteplaats	Calw
Nationaliteit	Zwitserse
Overlijdensplaats	Montagnola ( Zwitserland)
Nobelprijs	Literatuur
Jaar	1946
Reden	"Voor zijn geïnspireerde geschriften, die, groeiend in stoutmoedigheid en diepgang, de klassieke menselijke idealen en hoge stijleigenschappen illustreren."
Voorganger(s)	Gabriela Mistral
Opvolger(s)	André Gide
Bekende werken	Demian, Siddhartha (roman), De steppewolf, Narziss en Goldmund, Het kralenspel

Hermann Karl Hesse (Calw (Duitsland), 2 juli 1877 – Montagnola (Zwitserland), 9 augustus 1962) was een Duitstalige Zwitserse schrijver, dichter en schilder. Hij ontving in 1946 de Nobelprijs voor Literatuur.

Als zoon van Baltische Rusland-Duitsers werd Hesse als staatsburger van het keizerrijk Rusland geboren. Vanaf 1883 had hij de Zwitserse nationaliteit en vanaf 1890 die van het koninkrijk Württemberg. Vanaf 1924 was hij weer Zwitser.

Geboren in Calw, in het noorden van het Zwarte Woud, als kind van piëtistische ouders die onder meer missionarissen in India waren geweest, groeide Hesse op in een beschermde en intellectuele sfeer. In het ouderlijk huis werd hij al vroeg met de wereldliteratuur bekend, dankzij de uitgebreide bibliotheek van zijn erudiete grootvader, de beroemde missionaris en taalkundige Hermann Gundert. Hier verrichtte Hesse zijn eerste studies naar onder andere het boeddhisme. Dit uitte zich later in het boek Siddhartha.

Hesse was in zijn jeugd een moeilijk kind en bracht daardoor vele jaren op verschillende instituten door. Ook was hij korte tijd seminarist in het klooster Maulbronn. Hieruit vluchtte hij, omdat hij "entweder Dichter oder gar nichts werden" wilde. Na enige moeizame puberteitsjaren werd hij leerling in enige antiquariaten/boekhandels. Het succes van zijn in 1904 verschenen boek Peter Camenzind stelde hem in staat zich volledig aan het schrijven te wijden. Daarvoor verhuisde hij naar het aan de Untersee (Bodenmeer) gelegen Gaienhofen. Hij huwde in 1904 met Marie Bernoulli en kreeg drie zonen, Bruno (1905), Heiner (1909) en Martin (1911). Het huwelijk werd in juni 1923 ontbonden. In januari 1924 trad Hesse na sterk aandringen van haar vader in het huwelijk met Ruth Wenger, een Zwitserse. Dit huwelijk werd op verzoek van Ruth in 1927 ontbonden. In 1926 leerde Hesse Ninon Dolbin (geb. Ausländer) kennen, een kunsthistorica uit Czernowitz. Reeds in 1910 had zij als studente gereageerd op Hesse's boek Peter Camenzind. Zij huwden op 14 november 1931.

Hesse keerde zich in het geschrift "O Freunde, nicht diese Töne" (1914) tegen het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, maar meldde zich wel als vrijwilliger. In verband met zijn slechte ogen werd hij voor de krijgsdienst afgekeurd en te Bazel aangesteld op het bureau voor de Kriegsgefangenenfürsorge. Tot het einde van WO I stelde hij duizenden pakketten met boeken samen en verzond die naar Duitse krijgsgevangenen.

In 1924 werd hij opnieuw Zwitsers staatsburger en vestigde zich in Montagnola, Ticino, aan het Meer van Lugano. Al vanaf 1923 waarschuwde hij in geschriften voor het gevaar van het opkomende nazisme en fascisme. Vanaf 1932 was zijn huis een rustplek en doorgangshuis voor talloze, door het naziregime vervolgde schrijvers. Thomas Mann en Bertolt Brecht waren de eersten in een lange rij die in zijn huis opvang vonden en verder werden geholpen.

In het werk van Hermann Hesse, dat veelal autobiografisch is, komt steeds weer de confrontatie van de mens met zichzelf aan de orde. Deze dualiteit moet de mens in staat stellen "zichzelf te zijn". Veel van de boeken van Hesse gaan over persoonlijke ontwikkeling en groei.

Gedurende zijn leven heeft hij verschillende golven van populariteit meegemaakt. Ook na zijn overlijden was er een golf in de jaren 1970-1980. Het werk van Hesse is in meer dan 60 talen vertaald en in 2005 heeft de oplage van al zijn boeken de 100 miljoen exemplaren overstegen. Nog steeds bestaat er grote belangstelling voor Hesse's werk en maandelijks rollen er 30.000 Hesseboeken van de persen van uitgeverij Suhrkamp.

Ook zijn er vele biografieën en studies over Hesse verschenen. Vrijwel al het werk van Hesse is in het Nederlands vertaald.

Hesse heeft in zijn leven ruim 45.000 brieven geschreven, waaronder vele aan zijn lezers. Veel van deze brieven zijn in de banden Gesammelte Briefe opgenomen en getuigen van zijn verantwoordelijkheid voor hetgeen hij met zijn boeken bij de lezers losmaakte.

In 1972 verfilmde Conrad Rooks Hesses boek Siddhartha. Het boek De Steppewolf werd in 1974 door de Amerikaanse regisseur Fred Haines verfilmd. In 2020 kwam de vrije verfilming van Narziss und Goldmund uit, gemaakt door Stefan Ruzowitzky. Om de twee jaar wordt er in zijn geboorteplaats Calw een meerdaags Hermann Hesse-Kolloquium gehouden, met steeds een ander thema. Zowel in Calw, als in Gaienhofen aan het Bodenmeer (1904-1912) en in zijn laatste woonplaats Montagnola (1919-1962) zijn Hermann Hessemusea ingericht.

Het Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek te Deventer beschikt sinds medio 2000 dankzij een schenking over vrijwel de volledige collectie literatuur van en over Hermann Hesse. Deze collectie is beschikbaar voor onderzoek en studie.

Lange tijd leek de schilderkunst geen rol te spelen in het leven van Hesse. Daarin kwam verandering tijdens zijn psychoanalytische behandeling in 1916. Zijn therapeut adviseert hem zijn dromen uit te beelden. Hesse neemt het advies over en begint te tekenen. Het schilderen blijkt van nut om zijn bewustzijn te organiseren. Na een periode van zelfportretten richt hij zich op landschappen en ook boekillustraties. Zijn poëziecycli zijn de eerste teksten die hij zelf illustreert. In 1920 volgt een eerste tentoonstelling te Basel.

De jaren twintig van de 20e eeuw werden de meest intense creatieve periode in zijn schildersloopbaan. Na de scheiding van zijn eerste vrouw vestigde hij zich in Montagnola, Ticino, waar hij zijn productiviteit enorm verhoogde. Het schilderen heeft een heilzame uitwerking op zijn geest. Voor Hesse is schilderen, naast het schrijven, een tweede en veel directere wijze om zijn innerlijke leven artistiek te kanaliseren.

Het aquarel wordt uiteindelijk de overheersende picturale uiting van Hesse. Tot zijn dood in 1962 maakt hij meer dan 3000 afbeeldingen en na zijn dood zijn er wereldwijd tentoonstellingen met Hesseaquarellen, onder meer in Tokio, Parijs, New York, Madrid en Hamburg.^[1]

• 1905 – Wiener-Bauernfeld-Preis; (literatuurprijs van de Stadt Wien, voor: Peter Camenzind)
• 1928 – Mejstrik-Preis (Wiener Schiller-Stiftung)
• 1936 – Gottfried-Keller-Preis
• 1946 – Nobelprijs voor Literatuur
• 1946 – Goethepreis der Stadt Frankfurt
• 1947 – Eredoctoraat van de Universiteit van Bern
• 1950 – Wilhelm-Raabe-Preis
• 1954 – Orden pour le mérite; (opgenomen in de in 1842 door Koning Frederik Willem IV van Pruisen opgerichte 'Orde' voor wetenschappen en kunsten)
• 1955 – Friedenspreis des Deutschen Buchhandels

Proza

• 1899 Eine Stunde hinter Mitternacht
• 1901 Hinterlassene Schriften und Gedichte von Hermann Lauscher (uitgave R. Reichel te Bazel; Nederlandse vertaling 1975 ‘De avonturen van Hermann Lauscher’ door M. Coutinho)
• 1904 Peter Camenzind (Nederlandse vertaling 1975 ‘Peter Camenzind’ door Tom Graftdijk)
• 1904 Boccaccio (uitgegeven door Schuster & Loeffler, Berlijn Nederlandse vertaling 2002 door Evert van Leerdam)
• 1904 Franz von Assisi (uitgegeven door Schuster & Loeffler, Berlijn; Nederlandse vertaling 2003 'Franciscus van Assisi' door Alfred Krans)
• 1906 Unterm Rad (Nederlandse vertaling 1973 'Tussen de raderen' door: M. en L. Coutinho)
• 1907 Diesseits (verhalenbundel) (Nederlandse vertaling 1974 'Een voetreis in de herfst' door Margaretha Ferguson). (Met de verhalen:
  • De marmerzagerij
  • Uit de kinderjaren
  • Een voetreis in de herfst
  • De gymnasiast
  • Hooimaand
  • Heerlijk is de jeugd
  • De cycloon
  • In de gouden zon)
• 1909 Nachbarn
• 1910 Gertrud (Nederlandse vertaling (1918) Gerda door Geertruida van Vladeracken; (1972) Gertrud door Pé Hawinkels)
• 1912 Umwege (verhalen)
• 1913 Aus Indien
• 1914 Rosshalde (Nederlandse vertaling 1973 ‘Rosshalde’ door Thérèse Cornips)
• 1914 O Freunde, nicht diese Töne (in de Neue Züricher Zeitung)
• 1915 Knulp, drei Geschichten aus dem Leben Knulps (Nederlandse vertaling 1972 Knulp. Drie episoden uit Knulps levensverhaal, door Pé Hawinkels)
• 1915 Am Weg (verhalen)
• 1916 Schön ist die Jugend
• 1919 Demian Die Geschichte einer Jugend (Nederlandse vertaling: 1971 ‘Demian De geschiedenis van Emil Sinclair’s jeugd’ door M. en L. Coutinho)
• 1919 Kleiner Garten (belevenissen en gedichten)
• 1919 Zarathustras Wiederkehr (Nederlandse vertaling 2002 'De terugkeer van Zarathoestra' door Alfred Krans)
• 1920 Gedichte des Malers
• 1920 Klingsors letzter Sommer (Nederlandse vertaling 1964 ‘Klingsor’s laatste zomer’ door G. Huib A. Verstegen)
• 1920 Kinderseele
• 1920 Klein und Wagner (Nederlandse vertaling 1964 ‘Klein en Wagner’ door G. Huib A. Verstegen)
• 1920 Wanderung
• 1920 Blick ins Chaos (drie opstellen)
• 1922 Siddhartha Eine indische Dichtung (Nederlandse vertaling 1969 ‘Siddharta een Indiese vertelling’ door A.M.H. Binkhuysen)
• 1923 Sinclairs Notizbuch
• 1925 Kurgast (Nederlandse vertaling 1973 ‘Kuren’ door Pé Hawinkels)
• 1927 Die Nürnberger Reise
• 1927 Der Steppenwolf (Nederlandse vertaling: 1943 De Steppenwolf, door Maurits Dekker; 1964 De steppewolf door Pieter Grashoff)
• 1930 Narziss und Goldmund (Nederlandse vertaling: 1931 Narcis en Guldemond door John Kooy; 1970 Narziss en Goldmund door Pé Hawinkels)
• 1932 Die Morgenlandfahrt (Nederlandse vertaling 1972 'Reis naar het Morgenland' door L. Coutinho)
• 1935 Fabulierbuch (21 verhalen) (Nederlandse vertaling: 1977 'Fabuleuze vertellingen'; door: Theodoor Duquesnoy)
• 1936 Stunden im Garten. Eine Idylle (gedicht in hexameter; Nederlandse vertaling (1977) 'Uren in de tuin. Een idylle' door Michael Valeton)
• 1937 Gedenkblätter
• 1943 Kleine Welt (verhalenbundel) (Nederlandse vertaling 1975 'De kleine wereld' door Hans van Haaren). (Met de verhalen:
  • De verloving
  • Walter Kömpff
  • Ladidel
  • Robert Aghion
  • Emil Kolb
  • De wereldhervormer)
• 1943 Das Glasperlenspiel (geschreven in de jaren 1931–1943, Nederlandse vertaling 1978 'Het kralenspel' door Tine Ausma en Annemarie Houwink ten Cate)
• 1945 Traumfährte (verhalen en sprookjes) (Nederlandse vertaling 1975 ‘Droomtochten’ door Hans Hom)
• 1954 Piktors Verwandlung (sprookje)
• 1955 Die Märchen (sprookjes) (Nederlandse vertaling (1972) ‘Sprookjes’ door Pé Hawinkels). (Met de sprookjes:
  • Augustus
  • De dichter
  • De droom van de fluit
  • Merkwaardig bericht, afkomstig van een andere ster
  • De harde weg
  • Droomprogramma
  • Faldoem
  • Iris
  • De gedaanteverandering van Piktor

Dichtbundels

• 1898 Romantische Lieder
• 1902 Gedichte
• 1911 Unterwegs
• 1915 Musik des Einsamen
• 1921 Ausgewählte Gedichte
• 1928 Krisis
• 1929 Trost der Nacht
• 1934 Vom Baum des Lebens
• 1937 Neue Gedichte
• 1941 Stufen (Nederlandse vertaling (1978) ‘Een prooi van heimwee’ door Genootschap "de Blauwe Bloem")
• 1942 Die Gedichte
• 1945 Der Blütenzweig
• 1952 Gesammelte Dichtungen (6 banden, uitgegeven vanwege de 75e verjaardag van de dichter Hesse)
• 1963 Die späten Gedichte
• 1977 Die Gedichte (alle gedichten omvattende uitgave in twee banden, samengesteld door Volker Michels)

Overig werk

• 1926 Bilderbuch (over zijn werk als kunstschilder; geïllustreerd)
• 1928 Betrachtungen. Ein Stück Tagebuch
• 1929 Eine Bibliothek der Weltliteratur
• 1946 Krieg und Frieden (Beschouwingen over oorlog en politiek vanaf 1914)
• 1951 Späte Prosa und Briefe
• 1955 Beschwörungen. Späte Prosa
• 1957 Gesammelte Schriften
• 1962 Gedenkblätter
• 2002 De mooiste van Hesse (selectie gedichten in het Duits en Nederlands); (Nederlandse vertaling Koen Stassijns)
• 2004 De mooiste verhalen; (Nederlandse vertaling Evert van Leerdam)

Door anderen samengesteld werk

• Mein Glaube (heruitgave met nawoord van Siegfried Unseld) (Nederlandse vertaling (1974) 'Tussen oost en west "wat ik geloof"' door J.K. van den Brink)
• Eigensinn (Autobiographische Schriften); (keuze en nawoord door Siegfried Unseld); (Nederlandse vertaling 1973 ‘Zinnig eigenzinnig’; door: Wouter Donath Tieges)
• Lektüre für Minuten (uitspraken en aforismen uit boeken en brieven); (Nederlandse vertaling 1973 ‘Een golfje op de stroom’; door: M. Coutinho)
• Lektüre für Minuten. Neue Folge (uitspraken uit zijn boeken en breven) (Nederlandse vertaling ‘Tegendraads’ door Hans W. Bakx)
• Kindheit und Jugend vor Neunzehnhundert. Hermann Hesse in Briefen und Lebenszeugnissen. 1877-1895
• 1970 Eine Literaturgeschichte in Rezensionen und Aufsätze (Nederlandse vertaling 2004 'Kleine Literatuurgeschiedenis' door Alfred Krans)
• 1974 Ausgewählte Briefe. Erweiterte Ausgabe (Zusammengestellt von Hermann Hesse und Ninon Hesse (Nederlandse vertaling 2009 'Het is je plicht een mens te zijn' door Alfred Krans)
• 1977 Briefe an Freunde. Rundbriefe 1946-1962 (samengesteld door Volker Michels)
• 1977 Die Welt der Bücher (Nederlandse vertaling 2007 'Over literatuur' door Alfred Krans)
• 1977 Politik des Gewissens. Die politischen Schriften 1914-1962 (twee delen; Nederlandse vertaling 2008 'Mijn politieke geweten' door Alfred Krans)
• 1977 Hermann Hesse als Maler. 44 Aquarelle ausgewählt von Bruno Hesse und Sandor Kuthy. Mit texten von Hermann Hesse
• 1983 Italien/Stimmungsbilder aus Oberitalien (Nederlandse vertaling 2001 'Italië – Reisimpressies' (1901-1913) door Tineke van der Zel)
• 1990 Mit der Reife wird man immer jünger (Nederlandse vertaling 2001 'De kunst van het ouder worden – Overpeinzingen en gedichten over het ouder worden' door Evert van Leerdam) (samengesteld door Volker Michels)
• 1995 Liebesgeschichten (Nederlandse vertaling 1996 'De liefdesverhalen' door: W. Hansen)
• 2000 Die Antwort bist Du Selbst. Briefe an junge Menschen
• 2002 Wer lieben kann, ist glücklich (Nederlandse vertaling 2005 'Het geluk van de liefde' door Evert van Leerdam) (bijeengebracht door Volker Michels)

Varia

• 1977 Farbe ist leben (een verzameling aquarellen van Hesse, in kleur)
• Sprechplatte
  • Hermann Hesse liest Gedichte. Im Nebel. Vergänglichkeit. Stufen. Über das Glück. In Sand Geschrieben. Mittag im September. Alle Tode. Herbstregen in Tessin
• 1980 Hermann Hesse liest. Über das Wort ‘Brot’; Über das Alter; Zwisschen Sommer und Herbst; (tekstverwijzing op hoes Volker Michels)

Lieder nach Gedichten von Hermann Hesse

• Othmar Schoeck (1886-1957), Zwitsers componist
  • 1. Liederzyklus opus 44 (Fortsetzung, 4)
  • 2. Im Nebel
• Gottfried von Einem (1918-1996), Oostenrijks componist
  • Liederzyklus "Leb wohl, Frau Welt" opus 43 (7); (opname 1977, Deutsche Grammophon 2530 877; Dietrich Fischer-Dieskau, Bariton. Karl Engel, Piano)
• Richard Strauss (Duitse componist) Drie liederen van zijn 4 letzte Lieder
  • 1. Frühling
  • 2. September
  • 3. Beim Schlafengehen

Werken over Hermann Hesse (beknopt)

• Hugo Ball Hermann Hesse. Sein Leben und sein Werk. Suhrkamp Taschenbuch. 385 (1927) Uitgave t.g.v. Hesse's 50e verjaardag.
• Fritz Bötger Hermann Hesse. Leben. Werk. Zeit. Verlag der Nation. Berlin DDR
• Ralph Freedman Hermann Hesse. Pilgrim of crisis. A biography. Abacus edition. Sphere Books Ltd. (1981)
• Gisela Kleine Ninon und Hermann Hesse. Leben als Dialog. Jan Thorbecke Verlag GmbH
• Alfred Krans Hermann Hesse. Een biografie in essays en artikelen. Uitgeverij Aspekt (2011)
• Eike Middel Hermann Hesse. Die Bilderwelt seines Leben. Roderberg-Verlag GmbH. Taschenbuch. Band 37
• Joseph Mileck Hermann Hesse. Dichter, Sucher, Bekenner. Biographie. Origineel: Hermann Hesse. Life and art. C. Bertelsmann Verlag. (1979)
• Paul Rathgeber Hermann Hesse-Stätten in Calw. Ein kurzer Führer. Auszug aus dem Führer durch das Hermann Hesse-Museum der Stadt Calw. Marbacher Magazin 54/1990. Stadtverwaltung Calw
• Miguel Serrano De hermetische cirkel – Jung en Hesse. Lemniscaat. (1975)
• Bernhard Zeller Hermann Hesse. In woord en beeld. Oorspr. titel: Hermann Hesse in Selbstzeugnisen und Bilddokumenten. De Arbeiderspers. Grote ABC nr. 206.
• Theodore Ziolkowski Der Schrifsteller Hermann Hesse. Wertung und Neubewertung. Suhrkamp Verlag
• Alois Prinz De bekoring van het begin. Het leven van Hermann Hesse. Oorspr. titel: Und jedem Anfang wohnt ein Zauber inne. Uitgeverij Aspekt (2002).

In de Rotterdamse wijk Ommoord zijn een plein en de sneltramhalte Hesseplaats naar Hermann Hesse vernoemd. Rond de Hesseplaats is een groot aantal straten vernoemd naar winnaars van de Nobelprijs voor Literatuur.

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Hermann Hesse op Wikimedia Commons.