Lijst van religies en spirituele tradities
Hieronder volgt een lijst van religies en spirituele tradities, per categorie zo veel mogelijk gerangschikt volgens de chronologische volgorde van hun ontstaan. De gebruikte classificatie is slechts één uit vele mogelijkheden. Het systeem gebruikt een "filtersysteem" voor het onderbrengen van religies en spirituele tradities in de diverse categorieën. Een groep wordt in een categorie zo dicht mogelijk bij het begin van de lijst ondergebracht als die categorie dat toestaat. Zelfs als meerdere indelingen van een religie of spirituele traditie mogelijk zouden zijn wordt deze dus in principe maar eenmaal vermeld.
Indiase levensbeschouwingen
Levensbeschouwingen met ontstaansbasis in het historische India
Vaak panentheïstisch (God is in zowel als voorbij de schepping). Ook andere vormen, zoals non-theïstische levensbeschouwingen, komen voor.
Shaivisme
(vroege verbinding met samnyasa, yoga, tantra en ascese; God is oneindige Hoogste Bewustzijn)
Shaktisme
(vanaf circa 400, gebaseerd op tantra's en yoga; verering van de Hoogste Moeder-God om te komen tot het oneindige Hoogste Bewustzijn)
Smartisme
(hervormd door Shankara in de 9e eeuw; aanbidden zes vormen van God; vnl.jñāna-yoga)
Vaishnavisme
(met een persoonlijk godsbeeld, devotioneel en met avatara's)
Agama Hindoe Darma (Indonesisch hindoeïsme)
(sinds 2e eeuw vanuit India via Java en West-Borneo)
De Zes Hoofdscholen van de hindoefilosofie
Historische 18 vroege boeddhistische scholen
(bestaand tussen 500 en 300 v.Chr. in Zuid-Azië, met uitzondering van het Theravada verdwenen)
Theravada (School der Ouderen)
(meest traditionele school, nadruk op leringen in de Pali-canon en naleving van de Vinaya; hieronder alleen de nog bestaande groeperingen)
- Subgroeperingen in Thailand: vaak nadruk op de leer uit de suttas.
- Subgroeperingen in Sri Lanka: zowel de suttas als de Abhidhamma en Visuddhimagga zijn belangrijk.
- Siam Nikaya: vanuit Thaise Maha Nikaya (1753); alleen monniken uit de hoogste kaste.
- Waturawila (of Mahavihara Vamshika Shyamopali Vanavasa Nikaya): bostraditie.
- Amarapura Nikaya: vanuit Thudhamma Nikaya van Myanmar (1800).
- Ramañña Nikaya: origine in Myanmar, via Thailand naar Sri Lanka (19e eeuw).
- Galduwa (of Kalyana Yogashramaya Samsthava): Grootste en striktste bostraditie in Sri Lanka; nadruk op vinaya en meditatie.
- Delduwa: oudere en kleinere groep boskloosters.
- Subgroeperingen in Myanmar (Birma): nadruk op commentariële geschriften zoals Abhidhamma en Visuddhimagga.
- Subgroeperingen in Bangladesh:
Mahayana (Grote Voertuig)
(vanaf eerste eeuw n.Chr. vanuit India, opbloei vanuit historische Mahāsamghika school (sinds 383 v.Chr.))
Mantrayana
(Vanaf circa 2e eeuw, vroege boeddhistische tantrabeoefening in India, vanaf 3e eeuw naar China)
Scholen in
China
Scholen in
Japan
Vajrayana (Diamanten Voertuig of Tantrayana)
(Tantra-yoga vanuit Madhyamaka en Yogacara, de combinatie van Theravada boeddhisme en Mahayana boeddhisme: vanaf circa 300 n.Chr. in India, onder andere Bengalen, Assam en Uddiyana)
- Chen-yen (of Mi-tsung, China vanuit India, vanaf circa 660)
- True Buddha School
- Shingon (Japan, vanaf 9e eeuw, via Chinese Chen-yen)
- Bön. Vorm van boeddhisme die zich vanaf de tiende eeuw in Tibet ontwikkelde en onderscheiden moet worden van Tibetaans boeddhisme
- Tibetaans boeddhisme (vanaf eind zevende eeuw vanuit India):
- Nyingmapa ("Roodhoeden"; oudste, niet-monastieke school, sinds 817 vanuit India door Padmasambhava)
- Narmapa ("Nieuwe School"):
- Kagyüpa ("Mondelinge Traditie" sinds circa 1040, door Khyungpo Nyaljor vanuit Kadampa traditie in India (Atisha))
- Kadampa (sinds 1042 herintroductie in Tibet door Atisha)
- Sakyapa ("Grijze Aarde Traditie" sinds 1073, door Khon Konchol Gyalpo vanuit Kadampa traditie)
- Gelugpa ("Geelhoeden", circa 1385 vooral vanuit de Kadampa traditie door Gyalwa Tsongkhapa uit Tibet; zijn leerling was de eerste van de 14 dalai lama's)
- Jonangpa (Kleine Traditie, bijna verdwenen in de 17e eeuw)
- Rimé-beweging (beweging om op een meer eclectische wijze met de verschillen tussen de stromingen om te gaan, 19e eeuw door Jamgon Kongtrül Lodrö Thaye in Oost-Tibet)
- Nieuwe kadampa (vanaf 1991 door Geshe Kelsang Gyatso, modernisering van Kadampa traditie)
("Er is geen hindoe en er is geen moslim" (Guru Nanak); Nirguna bhakti mede geïnspireerd door vaishnavisme, soefisme, siddha's (zowel hindoe als boeddhistisch) en Nath yogi's; vanaf circa 1500)
Bestaande stromingen in volgorde van hun ontstaan (vetgedrukt waren tot 1880 de vier orthodoxe stromingen):
- Udasis (vanaf circa 1530; missionarissen, ascetische bedelmonniken, meestal celibatair, volgelingen Shri Chand, oudste zoon van stichter Guru Nanak, wezen tweede Guru af; gele kleding)
- Bedis
- Sadhis
- Alkali Nihangs (vanaf circa 1620; strijders; ascetisch en celibatair (niet meer algemeen), strikt in volgen gedragscode en beoefenen vechtsporten)
- Jats
- Khalsa of Amritdhari Sikhs (orthodox; vanaf 1699 door Guru Gobind Singh)
- Seva Panthis/Addan Shahia (vanaf circa 1700; filantropen)
- Nirmalas (vanaf circa 1710; intellectuelen; celibataire rondtrekkende predikers; saffraankleurige kleding)
- Bhai Daya Singh Samparda
- Hazoori Sikhs
- Bandai Khalsa
- Ramgharia Sikhs
- Namdhari Sikhs/Kukas (vanaf circa 1725 door Balak Singh; geloven in voortzetting guru lijn; vegetarisch, meditatie; Khalsa uiterlijk; geen tempels etc.; esoterisch)
- Nirankari Sikhs ("Vormloos Sikhisme"; vanaf circa 1810; volgelingen van Baba Dayal Das; geen Khalsa uiterlijk; focus op gebruik naam van God)
- Samparda Bhindra
- Nanaksar Sikhs (vanaf circa 1900, door Nand Singh; ascetisch met meditatie en strikt vegetarisch)
- Shromani Gurdwara Parbandak Comitee
- Bhai Rhandir Singh da Jatha/Akhanda Kirtani Jath (vanaf circa 1905, door Randhir Singh; met kirtana (devotionele zang), mantra-meditatie en strikt vegetarisch)
- Sant Nirankari Sikhs (afsplitsing van de Nirankari Sikhs)
- Baba Kartar Singh Samparda/Dam Dami Taksal
- 3HO/Sikh Dharma beweging (vanaf 1971, vnl. Gora of Witte Sikhs, door Yogi Bhajan in Los Angeles; kundalini-yoga en vegetarisch)
- Mona Sikhs
Geloven in één God (monotheïsme), waarbij Abraham als aartsvader van de religieuze traditie wordt beschouwd.
Huidige richtingen
Rabbijns jodendom
Niet-rabbijns jodendom
Verdwenen of voormalig joodse groepen
Verdwenen joodse richtingen
Talmidaïsme
Verborgen jodendom
Messiaanse bewegingen
Samaritanisme
Zie ook
stromingen in de islam
Soennisme (Soena)/
Salafisme (Salafiyya)
Qadarisme (Qadariyya)
Kharidjisme (Khawarij)
(vrijwel alle sektes van het kharidjisme inmiddels verdwenen, behalve het ibadisme)
Sjiisme (Shia)
(positie van Ali en Ahl al-Bayt staat centraal, splitste zich af van soennisme na onenigheid over opvolging van Mohammed)
Djahmisme
Soefisme (Tasawwuf)
(de mystieke vorm van de islam, verdeeld over talrijke tariqa's met specifieke beoefeningen)
(voor meer zie: lijst van tariqas)
Koranisme (Quraniyun)
(in oppositie met soennisme; verwerpt alle bronnen buiten de Koran, die als enige gezaghebbende bron wordt beschouwd)
Mahdavia/
Zikri
Volksislam
Ahmadiyya
(door veel moslims beschouwd als buiten de islam)
Nation of Islam
(politiek-religieuze organisatie die uitsluitend voor Afro-Amerikanen opkomt)
Zie ook de
Lijst van richtingen in het christendom
Historische (verdwenen)
Ebionieten
(vroege messias belijdende vegetarisch levende joden-christenen, afwijzing van het paulinische christendom, hadden een eigen Hebreeuws evangelie; periode van verdwijning is onduidelijk)
Historische (verdwenen)
Marcionisme
(sinds circa 120 door Marcion van Sinope, afwijzing van de oriëntatie op de joodse heilige boeken en begin van een eigen christelijke canon; verdwenen rond 350)
Niet-Chalcedonische christendom
Historische (verdwenen)
Arianisme (niet-trinitarisch)
(sinds 280 door Arius, presbyter van Alexandrië, vanaf 325 schisma met moederkerk; verdwenen rond 8e eeuw)
Nestorianisme
(sinds 431, schisma Kerk van het Oosten of Oost-Syrische Kerk en Byzantijnse Moederkerk)
Oriëntaalse of Oude Orthodoxie
(sinds 451, schisma met Byzantijnse Moederkerk)
Chalcedonische christendom
Oosterse of Nieuwe Orthodoxie
(sinds 1054, schisma met Roomse Kerk)
Rooms-katholicisme
(sinds 1054, schisma met Oosterse-Orthodoxe Kerk)
Protestantisme
- Waldenzen (sinds 1173 door Peter Waldo/Valdes in Lyon, Frankrijk; in V.S. jaren 1920 samen met Presbyterianisme, in Italië 1979 met Methodisten)
- Lutheranisme (vanuit Duitsland sinds 1521)
- Laestadianisme (Sinds midden 19e eeuw. Voornamelijk in Finland, Zweden, Noorwegen en Noord-Amerika)
- Anabaptisme (Doopsgezindheid, sinds circa 1525 vanuit Zwitserse Reformatie onder invloed van Huldrych Zwingli, volgelingen van Grebel; Mennonieten (sinds 1536 volgelingen van Menno Simons), Hutterieten en Amana (Amish))
- Anglicanisme (vanuit Engeland sinds 1534)
- Unitariërs (vrijzinnig en religieus-humanistisch, sinds midden 16e eeuw vanuit Polen-Litouwen en Transsylvanië, keren zich tegen triniteitsleer, voornamelijk in VS, Groot-Brittannië en Hongarije)
- Hervormd Protestantisme:
- Baptisme (Congregationalisme, sinds 1639, onder andere Pilgrim Fathers en Billy Graham)
- Genootschap der Vrienden (Quakers sinds circa 1650)
- Hernhutters (Evangelische Broedergemeente of Moravische Kerk, sinds 1722 vanuit Tsjechische reformatie, waaronder Piëtisme en Calvinisme)
- Methodisme (sinds circa 1730, vanuit Anglicanisme onder invloed van Moravische Kerk en Nederlandse theoloog Jacobus Arminius)
- Leger des Heils bewegingen (Salvation Army sinds 1865, vanuit Methodisme in Engeland)
- Pinksterbeweging (Pinkstergemeentes, sinds 1901)
- De Christengemeenschap (sinds 1922)
- Evangelicalisme (Evangelische Beweging)
- Messiasbelijdende Joden of Messiaanse Beweging
- Emerging church (onvertaalde Engelse term, postmoderne en hoofdzakelijk post-evangelicale stroming, vanaf einde 20ste eeuw)
Restaurationisme
Iraanse religies
Yazdanisme
Iraans Gnostische religies
Historisch gnosticisme (verdwenen) en gnostiek (verdwenen)
(zie ook niet-sektarische en transsektarische bewegingen)
Endemische religies
De mondeling overgeleverde canon van autochtone volkeren, veelal met een vorm van animisme
- Afrikaanse religies
- Europese religies
- Aziatische godsdiensten
- Indiaanse godsdiensten
- Godsdiensten van Oceanië
Niet-geopenbaarde levensbeschouwingen
Filosofieën die niet werden geopenbaard door een heilige profeet
Duivelsaanbidding
In recente tijden ontstaan door fusie van andere religies of bewegingen die alle religie als varianten van hetzelfde beschouwen
Entheogene (hallucigene) religies
Godsdiensten gebaseerd rond (bepaalde) geestelijk inspirerende substanties (drugs)
Bewegingen gesticht na 1850 met een beperkt aantal volgelingen
Op het hindoeïsme afgestemde nieuwe religieuze bewegingen
Op het boeddhisme gerichte nieuwe religieuze bewegingen
Op het jodendom gerichte nieuwe religieuze bewegingen
Nieuwe religieuze bewegingen met islamitische wortels
Op het christendom gerichte nieuwe religieuze bewegingen
Chinees georiënteerde nieuwe religieuze bewegingen
Op Japan georiënteerde nieuwe religieuze bewegingen
Op Korea georiënteerde nieuwe religieuze bewegingen
Op Vietnam georiënteerde nieuwe religieuze bewegingen
Westerse esoterische groepen
Neopaganisme of Modern Heidendom
Inheemse nieuwe religieuze bewegingen
Afrikaanse Diaspora / Latijns-Amerikaanse nieuwe religieuze bewegingen
Blanke suprematie godsdiensten
"Alien" godsdiensten
Overige nieuwe religieuze bewegingen
niet-sektarische en trans-sektarische spirituele bewegingen en praktijken
- Hindoe mystiek:
- Tantrisch Boeddhisme
- Taoïsme
- Joodse mystiek:
- Westerse mystiek:
- Islamitische mystiek
- Javaanse mystiek
Levensbeschouwelijke hoofdcategorieën
Zie ook
Externe links